Naka-Ku, Hiroshima, Japan sau trận bom 1945. (Hình: Osama Madlom/Unsplash)
Tôi là người Việt, sống ở Nhật Bản suốt 50 năm. Tôi đến xứ sở này ban đầu bằng sự kính phục và mong muốn học hỏi về sự thần kỳ của Nhật Bản – một quốc gia từng chìm trong hoang tàn sau chiến tranh, nhưng đã vươn dậy mạnh mẽ.
Tôi từng mang trong lòng ước nguyện sau khi học hỏi nơi đây, sẽ quay về góp phần tái thiết miền Nam Việt Nam – vùng đất quê hương thân yêu đã chịu biết bao tàn phá bởi cuộc chiến tranh Nam – Bắc. Tuy nhiên, biến cố 30 Tháng Tư năm 1975 đã khiến tôi mất quê hương lần thứ hai. Miền Nam sụp đổ, ước nguyện không thành, và tôi đành chấp nhận cuộc sống lưu vong – sống trên đất Nhật nhưng mang nặng trái tim người Việt.
Mong rằng qua việc tìm hiểu lịch sử hiện đại Nhật Bản, tôi có thể chia sẻ với bạn ta những bài học quý báu cho quê hương mình, và đặc biệt là những ai từng trải qua khổ đau vì chiến tranh, để cùng tin vào một tương lai có thể hồi sinh từ đổ nát.
Với việc tìm hiểu lịch sử hiện đại Nhật Bản, chúng ta có thể góp phần chia sẻ những bài học quý báu cho quê hương Việt Nam, đặc biệt trong công cuộc tái thiết miền Nam sau những mất mát và chia cắt bởi chiến tranh Nam – Bắc.
I. Nhật Bản trước hai cuộc thế chiến
Từ thời Minh Trị Duy Tân (1868), Nhật Bản bước vào công cuộc hiện đại hóa và công nghiệp hóa thần tốc. Với khẩu hiệu “Phú quốc cường binh” (làm giàu đất nước, tăng cường quân đội), Nhật nhanh chóng trở thành cường quốc ở Á châu. Sau thắng lợi trước Trung Quốc (1895) và Nga (1905), Nhật ngày càng tham vọng mở rộng lãnh thổ.
II. Mở mang bờ cõi – giấc mộng đế quốc
Với danh nghĩa “giải phóng châu Á khỏi phương Tây,” Nhật Bản tiến hành xâm lược hàng loạt: Mãn Châu (1931), Trung Hoa (1937), rồi tiến xuống Đông Nam Á sau khi tấn công Trân Châu Cảng (1941). Giấc mơ Đại Đông Á nhanh chóng trở thành cơn ác mộng đối với các dân tộc bị đô hộ.
III. Từ chiến binh đến chiến bại
Dù quân Nhật có tinh thần chiến đấu cao, nhưng tài nguyên hạn chế và sự kiệt sức khiến họ dần thua thiệt. Sau các trận thua tại Midway, Philippines và Okinawa, Nhật rơi vào thế suy sụp. Đỉnh điểm là hai quả bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki khiến hơn 200,000 người thiệt mạng. Ngày 15/8/1945, Nhật Bản chính thức đầu hàng.
IV. Thiên Hoàng Hirohito và chiếu chỉ đầu hàng
Thiên Hoàng Hirohito, biểu tượng tối cao của quốc gia, đã xuất hiện lần đầu trên đài phát thanh để kêu gọi thần dân chấp nhận đầu hàng. Đây là sự kiện chấn động vì trước đó, người dân chưa từng nghe giọng thiên hoàng.
V. Toàn văn chiếu chỉ đầu hàng của Thiên Hoàng Hirohito
Gửi thần dân của Trẫm, Sau khi suy xét tình hình thế giới hiện tại và hoàn cảnh đặc biệt của đế quốc, Trẫm quyết định dàn xếp tình thế bằng cách chấp nhận tuyên bố chung của các nước đồng minh. Mong muốn sâu xa của Trẫm là giữ gìn hòa bình cho thế giới và đem lại hạnh phúc cho con dân khắp nơi trong đế quốc. Dù phải chịu đựng điều không thể chịu đựng, nhẫn nhục điều không thể nhẫn nhục, Trẫm quyết định mở ra con đường hòa bình cho muôn đời con cháu…
VI. Hiến Pháp 1947 – bước ngoặt dân chủ
Dưới sự giám sát của Hoa Kỳ và Tướng MacArthur, Nhật Bản ban hành hiến pháp mới năm 1947. Thiên hoàng chỉ còn là biểu tượng quốc gia. Nhật từ bỏ vĩnh viễn chiến tranh (Điều 9). Hiến Pháp dân chủ hóa mạnh mẽ, đặc biệt trao quyền bình đẳng cho phụ nữ và đảm bảo nhân quyền.
VII. Vai trò của Hoa Kỳ và sự hồi sinh thần kỳ
Hoa Kỳ không chỉ áp đặt mà còn viện trợ qua Kế hoạch Dodge, cải cách ruộng đất, giáo dục, xây dựng hệ thống công nghiệp và hạ tầng. Từ những đống tro tàn, Nhật Bản trỗi dậy mạnh mẽ, trở thành nền kinh tế thứ hai thế giới chỉ sau vài thập niên.
Nhật Bản trỗi dậy mạnh mẽ, trở thành nền kinh tế thứ hai thế giới chỉ sau vài thập niên. Hình: Tokyo, Japan: Su San Lee/Unsplash)
VIII. Những va chạm với láng giềng
Dù phát triển, Nhật vẫn chưa hoàn toàn hoà giải được với Hàn Quốc và Trung Quốc về tội ác chiến tranh. Việc một số chính trị gia viếng đền Yasukuni hay phủ nhận lịch sử gây ra làn sóng phản đối trong khu vực. Đây là bài học rằng quá khứ không thể chối bỏ, mà phải thẳng thắn đối diện.
IX. Từ chiến binh đến hiền hòa – hai thiên hoàng sau thời chiến
Thiên Hoàng Akihito (trị vì 1989–2019) và Naruhito (từ 2019) thể hiện hình ảnh ôn hòa, gần dân, và hòa giải. Họ thăm viếng các vùng từng bị Nhật chiếm đóng, bày tỏ sự tiếc nuối về chiến tranh, củng cố hình ảnh nước Nhật hiền hậu, yêu chuộng hòa bình.
Kết luận: Học sử để hiểu người, để hiểu ta
Nhật Bản là một bài học lớn về sự can đảm đối diện thất bại, về tinh thần tự cường, và khả năng tái thiết phi thường. Tôi tin rằng Việt Nam – với lịch sử đau thương nhưng giàu bản lĩnh – hoàn toàn có thể học hỏi từ tấm gương này để viết tiếp chương mới cho đất nước. Để làm được điều đó, chính quyền Việt Nam phải có thực tâm hòa giải một cách chân thành mới thực sự nối kết đoàn kết với những người thua cuộc để xây dựng một Việt Nam thịnh vượng.
Tôi cũng xin được chân thành cảm ơn Việt Nam đã dưỡng, và Nhật Bản đã nuôi tôi cho đến ngày hôm nay. Đó là hai mảnh đất, hai nguồn cội, đã cho tôi góc nhìn và sự biết ơn suốt hành trình năm mươi năm tha hương và học hỏi.
神様の祝福が日本にありますように (Kamisama no shukufuku ga Nihon ni arimasu youni – Xin Thượng đế ban phước lành cho nước Nhật).
Xin Thượng đế ban phước lành cho nước Việt Nam!
Vũ Đăng Khuê
