I. Tô Thùy Yên - Cự Phách Với Thể Thơ Bảy Chữ
Nói về thể thơ cổ điển bảy chữ - xuất hiện nhiều trong thơ Đường luật, thơ Nôm, trong phong trào Thơ Mới và văn học hiện đại sau này - thì các nhà thơ trong hai mươi năm văn học miền Nam (1954-1975), họ sử dụng nhiều lắm. Cả lúc họ di tản ra nước ngoài, thì dường như, thể thơ này, cùng với thơ lục bát, vẫn luôn là thể thơ thông dụng.
Nhưng viết thơ bảy chữ mà kiên định, mà chắc tay, mà lão luyện, thì phải kể Tô Thùy Yên ở thứ hạng đầu. Và bài Trường Sa Hành dưới đây, là một bài thơ bảy chữ tuyệt cú, tuyệt hay, như tôi vừa nói ở trên.
Nhắc tới Tô Thùy Yên, là phải nhắc tới những bài thơ làm nên tên tuổi của ông, đó là các bài thơ như: Ta Về. Và Rồi Tất Cả Sẽ Nguôi Ngoai. Hề, Ta Trở Lại Gian Nhà Cỏ. Cánh Đồng, Con Ngựa, Chuyến Tàu. Chiều Trên Phá Tam Giang. Thắp Tạ. Trường Sa Hành.
******
II. Bài Thơ Trường Sa Hành
Nếu Phạm Ngọc Lư viết Biên Cương Hành, với chiều dài sáu mươi sáu câu, vào năm 1972, tại Tuy Hòa, thì Tô Thùy Yên, viết Trường Sa Hành, với chiều dài là sáu mươi tư câu, vào tháng 03.1974, tức hai tháng sau khi giặc phương Bắc xua quân đánh chiếm quần đảo Hoàng Sa của nước Việt Nam (19.01.1974).
Trong trận chiến này, bảy mươi tư anh hùng đã ngã xuống, hy sinh tính mạng để bảo vệ lãnh thổ quê hương, Tổ Quốc Việt Nam dấu yêu.
Trường Sa Hành
Toujours il y eut cette clameur
Toujours il y eut cette fureur
(Saint John Perse)
Lúc nào cũng tiếng ồn ã ấy
Lúc nào cũng nỗi hãi hùng ấy
Trường Sa! Trường Sa! Đảo chuếnh choáng!
Thăm thẳm sầu vây trắng bốn bề
Lính thú mươi người lạ sóng nước
Đêm nằm còn tưởng đảo trôi đi
Mùa Đông Bắc, gió miên man thổi
Khiến cả lòng ta cũng rách tưa
Ta hỏi han, hề, Hiu Quạnh Lớn
Mà Hiu Quạnh Lớn vẫn làm ngơ
Đảo hoang, vắng cả hồn ma quỷ
Thảo mộc thời nguyên thuỷ lạ tên
Mỗi ngày mỗi đắp xanh rờn lạnh
Lên xác thân người mãi đứng yên
Bốn trăm hải lý nhớ không tới
Ta khóc cười như tự bạo hành
Dập giận, vác khòm lưng nhẫn nhục
Đường thân thế lỡ, cố đi nhanh
Sóng thiên cổ khóc, biển tang chế
Hữu hạn nào không tủi nhỏ nhoi?
Tiếc ta chẳng được bao nhiêu lệ
Nên tưởng trùng dương khóc trắng trời
Mùa gió xoay chiều, gió khốc liệt
Bãi Đông lở mất, bãi Tây bồi
Đám cây bật gốc chờ tan xác
Có hối ra đời chẳng chọn nơi?
Trong làn nước vịnh xanh lơ mộng
Những cụm rong óng ả bập bềnh
Như những tầng buồn lay động mãi
Dưới hồn ta tịch mịch long lanh
Mặt trời chiều rã rưng rưng biển
Vầng khói chim đen thảng thốt quần
Kinh động đất trời như cháy đảo
Ta nghe chừng phỏng khắp châu thân
Ta ngồi bên đống lửa man rợ
Hong tóc râu, chờ chín miếng mồi
Nghe cây dừa ngất gió trùng điệp
Suốt kiếp đau dài nỗi tả tơi
Chú em hãy hát, hát thật lớn
Những điệu vui, bất kể điệu nào
Cho ấm bữa cơm chiều viễn xứ
Cho mái đầu ta chớ cúi sâu
Ai hét trong lòng ta mỗi lúc
Như người bị bức tử canh khuya
Xé toang từng mảng đời tê điếng
Mà gửi cùng mây, đỏ thảm thê
Ta nói với từng tinh tú một
Hằng đêm, tất cả chuyện trong lòng
Bãi lân tinh thức âm u sáng
Ta thấy đầu ta cũng sáng trưng
Đất liền, ta gọi, nghe ta không?
Đập hoảng Vô Biên, tín hiệu trùng
Mở, mở giùm ta khoảng cách đặc
Con chim động giấc gào cô đơn
Ngày. Ngày trắng chói chang như giũa
Ánh sáng vang lừng điệu múa điên
Mái tóc sầu nung từng sợi đỏ
Kêu giòn như tiếng nứt hoa niên
Ôi lũ cây gầy ven bãi sụp
Rễ bung còn gượng cuộc tồn sinh
Gắng tươi cho đến ngày trôi ngã
Hay đến ngày bờ tái tạo xanh
San hô mọc tủa thêm cành nhánh
Những nỗi niềm kia cũng mãn khai
Thời gian kết đá mốc u tịch
Ta lấy làm bia tưởng niệm Người.
******
1. Trường Sa - Thăm Thẳm Sầu Vây Trắng Bốn Bề
Trường Sa! Trường Sa! Đảo chuếnh choáng!
Thăm thẳm sầu vây trắng bốn bề
Lính thú mươi người lạ sóng nước
Đêm nằm còn tưởng đảo trôi đi
Nếu như Phạm Ngọc Lư mở đầu Biên Cương Hành bằng câu: “biên cương, biên cương, chào biên cương”, thể hiện tâm trạng choáng ngợp nhưng khá bình thản, thì lời chào của Tô Thùy Yên với Trường Sa, dường như thốc tháo hơn, kiểu như, câu chào cũng là câu buột miệng kêu lên, vì sóng nước nơi đây, khiến ông có cảm giác chóng mặt, như khi đã lỡ uống nhiều rượu làm cho say chuếnh choáng: Trường Sa! Trường Sa! Đảo chuếnh choáng!
Và nếu như phải đến khổ thơ thứ ba trong bài Biên Cương Hành, Phạm Ngọc Lư, với tư cách một thầy giáo, mới thốt lên từ “buồn”, thì ngay từ câu thứ hai trong khổ thơ thứ nhứt của bài Trường Sa Hành, Tô Thùy Yên, với tư cách một người lính ra đảo để thi hành công vụ, đã chịu không nổi, mà buột lên lời than: “Thăm thẳm sầu vây trắng bốn bề”.
Trắng này là trắng trời hay trắng nước? Trắng này là trắng sóng hay trắng mây? Trắng này là trắng bóng người hay trắng bóng của ma?
Hay đó là màu trắng của dải khăn tang, bao quanh đảo như thắt quanh vòng đầu của người mang tang chế?
Có thể trắng là một trong những hình ảnh ấy, mà cũng có thể là tất cả các nghĩa trắng ấy cộng lại, nên mới khiến cho nỗi sầu lừng lững đến bủa vây tứ bề như vậy.
Cả hòn đảo, giờ đây chỉ có khoảng mươi lính thú. Lính thú là cái từ của ngày xưa, chỉ những người lính chuyên làm nhiệm vụ canh giữ biên cương, biên giới. Mười người mà đủ mười đều là dân phố thị, lạ lẫm sóng nước, nên bị say suốt.
Đêm nằm còn tưởng đảo trôi đi!
******
2. Ta Hỏi Han, Mà Hiu Quạnh Lớn Vẫn Làm Ngơ
Mùa Đông Bắc, gió miên man thổi
Khiến cả lòng ta cũng rách tưa
Ta hỏi han, hề, Hiu Quạnh Lớn
Mà Hiu Quạnh Lớn vẫn làm ngơ
Viết được thể thơ bảy chữ, đã là tài. Mà chọn chữ sao cho không sáo, không kiểu cách, rất tự nhiên, và khi đọc lên, ý nghĩa, nội dung bài thơ, như mũi dao rạch bén ngót tim người đọc, làm xót xa, làm đớn đau, tựa máu thịt của chính mình đương nhỏ ròng ròng, thì chỉ có thể là Tô Thùy Yên.
Ra đảo, sóng đảo làm say đã chớ, mà còn đúng vào mùa đông bắc nữa. Gió mùa đông bắc hay còn gọi là gió bấc, lạnh: “Khiến cả lòng ta cũng rách tưa”. Nghĩa là đừng nói tới mặt mũi, tóc tai, quần áo, bơ phờ, dựng ngược, mà đến cả trong lòng lính đảo cũng bị xé thành nhiều mảnh, rách bươm, rách te tua.
Một trong những điều khiến tôi nể vô cùng nhà thơ Tô Thùy Yên, ấy là ngôn ngữ thơ của ông. Nhiều, phong phú, giàu có, chuyện ấy đã đành, vì các nhà thơ tiếng tăm, trước hết, chính họ là những kho từ, kho chữ khổng lồ, riêng Tô Thùy Yên, ổng còn có cái tài nữa là sáng tạo từ ngữ.
Xuống câu thứ ba, ông viết: “Ta hỏi han, hề, Hiu Quạnh Lớn”. “Hề” trong câu, giữ nhiệm vụ như một phụ từ, trợ từ, thường xuất hiện trong các bài thơ xưa, hoặc thơ nay, viết theo lối cổ phong. Nó không mang nghĩa gì cụ thể, nhưng khi tác giả thêm nó vào, và khi người đọc, đọc lên, nghe như tiếng cảm thán, nghe như là tiếng than.
Ông hỏi han ai? Ông không hỏi han người, vì có người đâu mà hỏi han. Chỉ có bốn bề Hiu Quạnh, vắng lặng, trống trải, nên ông đành hỏi Hiu Quạnh vậy. Và vì xem Hiu Quạnh như một đối tượng để trò chuyện, nên ông đã viết hoa Hiu Quạnh như viết hoa một tên người. Nhân cách hóa cho tính từ này chưa đủ, ông còn thêm cho nó đặc điểm - Lớn. Đối tượng mà ông hỏi han, giờ đây, có tên là Hiu Quạnh Lớn.
Hiu Quạnh Lớn ấy, đã mênh mông và vắng lặng không biết bao năm, nên nó cũng quên hẳn việc trò chuyện, vì vậy, khi Tô Thùy Yên hỏi này hỏi nọ, thì Hiu Quạnh Lớn, cũng chẳng thiết tha trả lời.
Nó cứ im lặng và làm ngơ, như chính cái tên Hiu Quạnh của nó vậy!
******
3. Đảo Hoang, Vắng Cả Hồn Ma Quỷ
Đảo hoang, vắng cả hồn ma quỷ
Thảo mộc thời nguyên thuỷ lạ tên
Mỗi ngày mỗi đắp xanh rờn lạnh
Lên xác thân người mãi đứng yên
Trường Sa, hòn đảo mà lần đầu tiên trong đời, tác giả đặt chân đến, hiện ra trong mắt tác giả với tất cả vẻ hoang sơ, lặng lẽ đến rợn người. Nó vắng lặng tới mức, dường, ở đây, hồn ma quỷ cũng chẳng thèm tới lui, trú ngụ.
Cây cối, cỏ hoa, loại nào loại nấy cũng lần đầu tiên tác giả biết, cứ như còn sót lại từ thời kỳ nguyên thủy vậy. Nó xanh đó nhưng là cái xanh của rờn rợn. Nó xanh đó mà nó chẳng nô đùa. Nó xanh đó mà nó chẳng bướm chẳng ong, hồn nhiên, thơ trẻ. Nó giống như miếng đắp xanh phủ lên thân người, mà người nào người nấy, giờ đây, chẳng ai nói gì, chỉ một màu im phăng phắc.
Tài chữ chính là đây chớ đâu. Dụng chữ hay, nghĩa là, chỉ cần tung ra một từ thôi, như từ “xanh” trong câu này chẳng hạn - mỗi ngày mỗi đắp xanh rờn lạnh / lên xác thân người mãi đứng yên - là cũng đủ cho người đọc, phải đau đầu vài thập niên, thậm chí, vài thế kỷ để mà tự đoán, tự tìm, tự giải cho ra ý nghĩa mà tác giả đã đặt trọng trách lên vai của chữ.
Xanh gì? Cái gì xanh? Áo xanh rờn lạnh, cỏ cây xanh rờn lạnh, bầu trời xanh rờn lạnh, mây xanh rờn lạnh, gió xanh rờn lạnh, sóng biển xanh rờn lạnh, áo quan xanh rờn lạnh, tấm vải liệm xanh rờn lạnh, hay nấm mồ xanh rờn lạnh?
Và cả ngữ động từ “mãi đứng yên” nữa. Tại sao phải đứng? Tại sao không là ngồi, không là nằm? Đứng, có phải là tư thế canh gác? Đứng, có phải là chết đứng, không chết quỳ? Đứng, có phải vì cứ mãi ngóng nhìn về bãi bờ Tổ Quốc?
Chịu.
Thôi thì tùy vào tâm trạng đọc, tùy vào cách thẩm định của mỗi người, mà cho ra câu kết luận vậy!
******
4. Bốn Trăm Hải Lý Nhớ Không Tới
Bốn trăm hải lý nhớ không tới
Ta khóc cười như tự bạo hành
Dập giận, vác khòm lưng nhẫn nhục
Đường thân thế lỡ, cố đi nhanh
Từ đất liền ra tới đảo Trường Sa là một khoảng cách dài, một phần tư chiều dài của đất nước Việt Nam chớ có ít đâu. Ra được đến Trường Sa, chẳng biết nên cười hay nên khóc, chỉ thấy mình như đang tự hành hạ mình, như đang tự mình bạo lực với chính mình. Tự dập vùi mình. Khiêng vác thì khòm hết cả lưng, giống hệt tội đồ xưa bị đày ra hoang đảo.
Đã vào thế lỡ làng, thôi thì gắng mà đi cho nhanh, mà tới nơi cho sớm!
******
5. Hữu Hạn Nào Không Tủi Nhỏ Nhoi
Sóng thiên cổ khóc, biển tang chế
Hữu hạn nào không tủi nhỏ nhoi?
Tiếc ta chẳng được bao nhiêu lệ
Nên tưởng trùng dương khóc trắng trời
Nếu Trường Sa được Tô Thùy Yên đặt tên là Hiu Quạnh Lớn, nghĩa là lớn đến vô hạn, lớn đến vô cùng, thì cái trăm năm hữu hạn của một đời người, lại càng trở nên nhỏ nhoi, lạc lõng giữa bốn bề biển nước. Nhỏ nhoi nên mới tủi. Nhỏ nhoi nên mới thèm khóc. Khóc rồi mà ngỡ như chưa khóc, bởi những giọt rơi xuống ấy, thấm thía gì với bể mặn mênh mông? Thì thôi, mượn đỡ trắng trời mưa xuống kia, mà đối cùng với trùng dương bọt sóng.
Mưa xuống, chỉ tình cờ, hay mưa xuống để khóc giùm cho người dân nước Việt, khóc thay cho tang chế của người Việt Nam, mới vừa cách đây chừng hai tháng!
******
6. Bãi Đông Lở Mất, Bãi Tây Bồi
Mùa gió xoay chiều, gió khốc liệt
Bãi Đông lở mất, bãi Tây bồi
Đám cây bật gốc chờ tan xác
Có hối ra đời chẳng chọn nơi?
Gió và gió. Gió mùa Đông Bắc ở nơi đây mới khắc nghiệt làm sao. Gió khiến một bờ của đảo bị xói lở, và bờ bên kia, thì gió bù đắp, đẩy phù sa đến bồi. Riêng đám cây thì bật gốc. Tác giả nhìn cây, hỏi cây mà như hỏi thầm chính mình, chẳng biết, chúng có hối hận, khi ra đời mà đã chẳng chọn đúng nơi?
Có ra đời nào mà chọn được nơi đâu. Kể cả con người. Thế mới biết, tất cả, từ mệnh nước đến mệnh người, gần như, đều đã được sắp đặt sẵn.
Không quyền chọn lựa!
******
7. Dưới Hồn Ta Tịch Mịch Long Lanh
Trong làn nước vịnh xanh lơ mộng
Những cụm rong óng ả bập bềnh
Như những tầng buồn lay động mãi
Dưới hồn ta tịch mịch long lanh
Cũng có những lúc, tác giả nghe lòng mình không trào lên những cơn sóng cuộn, nghe lòng mình không gió thổi, mù sa. Ông nhìn đời, nhìn đảo bình lặng hơn, và thấy ra: Trong làn nước vịnh xanh lơ mộng / Những cụm rong óng ả bập bềnh.
Chỉ vậy thôi, chỉ được trong dăm, ba khoảnh khắc vậy thôi, chớ cái sầu ấy mà, nền tảng sầu ấy mà, nó đã hình thành ngay từ ở khổ thơ thứ nhứt, nghĩa là, nó đã ăn sâu vào tâm hồn người lính là ông, nói riêng, lính chiến đấu ngoài đảo, nói chung rồi, dễ gì mà bứng được nó đi. Nên chút bình lặng ấy cũng sớm phôi pha, và ông vẫn lại nhìn ra, dưới đáy biển: Như những tầng buồn lay động mãi / Dưới hồn ta tịch mịch long lanh.
Chữ thơ rất đẹp và vẻ đẹp của thơ cũng rất tự nhiên. Không gò bó, không ép khuôn, không gượng gạo, các bạn đọc lại nhé, một lần nữa, cả khổ thơ này, để thấy: Trong làn nước vịnh xanh lơ mộng / Những cụm rong óng ả bập bềnh / Như những tầng buồn lay động mãi / Dưới hồn ta tịch mịch long lanh.
Viết tới đây, tôi bỗng sực nhớ đến những câu này trong ca khúc Ru Đời Đi Nhé của Trịnh Công Sơn: Chân đi nằng nặng hoang mang / Ta nghe tịch lặng rơi nhanh / Dưới khe im lìm.
Có phải chăng, là các văn nghệ sĩ, thì tâm hồn họ, thường luôn bắt gặp nhau!
******
8. Mặt Trời Chiều Rã Rưng Rưng Biển
Mặt trời chiều rã rưng rưng biển
Vầng khói chim đen thảng thốt quần
Kinh động đất trời như cháy đảo
Ta nghe chừng phỏng khắp châu thân
Gió thì gió mùa đông bắc. Mưa thì khóc trắng trùng dương. Và cả nắng cũng thế, nắng đến mức: Ta nghe chừng phỏng khắp châu thân.
Một trong những điểm để dễ dàng nhận ra tài thơ của một nhà thơ, đó chính là nhìn vào các thủ pháp nghệ thuật mà nhà thơ đó đã sử dụng và xem sự sử dụng ấy có mang lại tác dụng như ý của tác giả hay không.
Ở đây, ở khổ thơ thứ tám này, biện pháp nghệ thuật mà Tô Thùy Yên đã sử dụng đó chính là biện pháp so sánh: mặt trời rã ra, mà tưởng là biển rưng rưng lệ; loài chim quần đảo trên bầu trời, mà tưởng vầng khói đen đang bốc cao ngọn; tiếng kêu và màu sắc của lũ quạ bay mà tưởng như Trường Sa bị cháy; và ta thì cứ ngỡ phỏng hết cả thịt da.
Tác giả so sánh nhằm mục đích cho người đọc nhận ra một sự thực, Hiu Quạnh Lớn là như thế đó!
******
9. Suốt Kiếp Đau Dài Nỗi Tả Tơi
Ta ngồi bên đống lửa man rợ
Hong tóc râu, chờ chín miếng mồi
Nghe cây dừa ngất gió trùng điệp
Suốt kiếp đau dài nỗi tả tơi
Thơ Tô Thùy Yên chính là đây chớ còn đâu nữa. Những giọng thơ mà, chỉ vừa mới đọc thơ lên, ta sẽ nhận ra ngay; ồ, đó chính là giọng thơ Du Tử Lê; ồ, đó chính là giọng thơ Vũ Hoàng Chương; ồ, đó chính là giọng thơ Thanh Tâm Tuyền; ồ, đó chính là giọng thơ Tô Thùy Yên.
Giọng Tô Thùy Yên, kiểu như, giang sơn đã định hình một cõi. Ai hùng cứ nơi đâu thì mặc, nhưng khi tiếng thơ của Tô Thùy Yên đã cất lên ở cõi riêng của ổng rồi, thì tốt nhất, là các giọng còn lại đang mon men chung quanh, nên nhẹ nhàng, ý tứ mà lui gót. Vì sao ư? Vì ở lại, sẽ kém màu, chớ sao.
Đảo hoang mà, chỉ biển và trời vây quanh, nên không chỉ cây cối đâu, mà cả con người xíu xiu là ta, cũng cứ ngỡ như mình đang ở thời tiền sử, không chút gì biểu hiện sự hiện đại hay tiến bộ đã đi qua nhiều ngàn năm của con người: Ta ngồi bên đống lửa man rợ / Hong tóc râu, chờ chín miếng mồi.
Tuy thấy mình man rợ, tuy thấy mình tóc râu dài rậm rạp như thời ăn lông ở lỗ, nhưng tâm hồn, dẫu sao, cũng vẫn còn chút ít, để biết ngậm ngùi và để biết thương thân: Nghe cây dừa ngất gió trùng điệp / Suốt kiếp đau dài nỗi tả tơi.
Thơ hay đến thế thì thôi!
******
10. Cho Mái Đầu Ta Chớ Cúi Sâu
Chú em hãy hát, hát thật lớn
Những điệu vui, bất kể điệu nào
Cho ấm bữa cơm chiều viễn xứ
Cho mái đầu ta chớ cúi sâu
Quây quần bên nhau chỉ mươi người, nếu cho rằng, mỗi người là một tỉnh lỵ thì mười tỉnh lỵ này cũng chẳng đủ cho một miền Nam sung túc, hùng cường như đã từng có, nên nơi đây, nơi đảo Trường Sa, Hiu Quạnh Lớn vẫn mãi là Hiu Quạnh Lớn.
Thế nên: Chú em hãy hát, hát thật lớn / Những điệu vui, bất kể điệu nào / Cho ấm bữa cơm chiều viễn xứ.
Nhắc đến bữa cơm chiều, lại nhớ tới: giang hồ ta chỉ giang hồ vặt / nghe tiếng cơm sôi cũng nhớ nhà, của Phạm Hữu Quang.
Không nhớ nhà sao được, ngay cả khi, Trường Sa là biển đảo của quê hương mình. Lúc Hiu Quạnh Lớn đã trùm lấp lên mọi thứ, thấy ra mình mới nhỏ bé làm sao, thấy mình nhớ nhà biết là bao nhiêu, nhớ đến mức, chỉ muốn cúi mặt xuống mà giấu đi đôi dòng lệ rớt: Cho mái đầu ta chớ cúi sâu.
**
11. Xé Toang Từng Mảng Đời Tê Điếng
Ai hét trong lòng ta mỗi lúc
Như người bị bức tử canh khuya
Xé toang từng mảng đời tê điếng
Mà gửi cùng mây, đỏ thảm thê
Trường Sa là biển đảo quê hương, vậy mà vì thiếu vắng bóng người, vậy mà vì Hiu Quạnh Lớn quá, nên khiến tác giả ngỡ như, đây là trời viễn xứ.
Có nỗi buồn nào bằng nỗi buồn viễn xứ. Có nỗi buồn nào bằng nỗi buồn nhớ nhà đến quay quắt, xót xa.
Nhớ đến muốn hét lên, từng cơn, từng lúc. Nhớ như ai đang bức tử mình trong những nỗi canh khuya. Nhớ như tay ta cầm xé chính mảnh đời, rồi tung hết lên trời chiều.
Buổi trời chiều đang nhuộm màu máu đỏ!
******
12. Hằng Đêm, Tất Cả Chuyện Trong Lòng
Ta nói với từng tinh tú một
Hằng đêm, tất cả chuyện trong lòng
Bãi lân tinh thức âm u sáng
Ta thấy đầu ta cũng sáng trưng
Chỉ mươi người giữa một Quạnh Hiu Lớn, thế nên, tinh tú giờ đây cũng thành bạn, cho ông tâm sự chuyện mình trong mỗi tối, khuya, đêm. Ngủ không được vì thao thức nhớ nhà, ông thấy ông, đầu óc sáng trưng như bãi sao trời đang nở rộ.
Có những chuyện trong lòng, chẳng thể tỏ cùng ai, chỉ có thể gửi gắm lên cao kia, những vì tinh tú!
**
13. Đất Liền, Ta Gọi, Nghe Ta Không?
Đất liền, ta gọi, nghe ta không?
Đập hoảng Vô Biên, tín hiệu trùng
Mở, mở giùm ta khoảng cách đặc
Con chim động giấc gào cô đơn
Cô đơn không chỉ vì Trường Sa là một Hiu Quạnh Lớn, mà cô đơn còn vì khoảng cách giữa đảo và đất liền là một khoảng cách quá lớn lao.
Cô đơn còn là chính lúc không liên lạc được với đất liền, chỉ nghe thấy những tín hiệu trùng khi gọi. Những tín hiệu trùng, lặp đi lặp lại, hệt con chim bị động giấc ngủ, thức dậy dáo dác, bật giọng khóc cô đơn.
Ai gọi giùm ta cánh cửa Vô Biên!
Ai mở giùm ta khoảng cách trùng vây bốn phía!
******
14. Mái Tóc Sầu Nung Từng Sợi Đỏ
Ngày. Ngày trắng chói chang như giũa
Ánh sáng vang lừng điệu múa điên
Mái tóc sầu nung từng sợi đỏ
Kêu giòn như tiếng nứt hoa niên
Cô đơn có thể khiến con người ta phát điên. Phát điên giữa nắng trời chói chang, khiến tóc sầu, như đất đưa vào lò nung đỏ, và chúng vỡ giòn ra, như tiếng nứt của tuổi hoa niên, tuổi của những chàng trai trẻ phơi phới thanh xuân, đang cầm súng, xa nhà, bảo vệ cho biển đảo quê hương bình yên, không bóng giặc.
Cái tuổi đẹp nhứt của một đời người hữu hạn!
******
15. Rễ Bung Còn Gượng Cuộc Tồn Sinh
Ôi lũ cây gầy ven bãi sụp
Rễ bung còn gượng cuộc tồn sinh
Gắng tươi cho đến ngày trôi ngã
Hay đến ngày bờ tái tạo xanh
Tác giả thấy thương mình như thương bãi ven quanh, nơi có những hàng cây gầy sụp xuống, bởi sóng đánh vào khiến chúng bong tróc cả rễ, thân.
Rồi ông nhắn với cây, hay cũng có thể, ông đang tự nhủ với chính mình, thôi thì hãy: Gắng tươi cho đến ngày trôi ngã / Hay đến ngày bờ tái tạo xanh.
Sống được thêm lúc nào hay lúc đó. Đến khi nào trôi, đến khi nào ngã, thì phải đành chịu vậy thôi!
******
16. Ta Lấy Làm Bia Tưởng Niệm Người
San hô mọc tủa thêm cành nhánh
Những nỗi niềm kia cũng mãn khai
Thời gian kết đá mốc u tịch
Ta lấy làm bia tưởng niệm Người.
Ngày tiếp ngày, tháng tiếp tháng, nỗi cô đơn cũng giống loài san hô kia, tủa thêm cành thêm nhánh. Những nỗi buồn, những nỗi sầu, cứ tiếp nối, mãn khai. Và thời gian như kết đá, và ta.
Và ta lấy niềm tịch mịch, u hoài trên đá mốc meo kia mà tạc thành bia tưởng niệm.
Tưởng niệm Người cùng với nỗi cô đơn!
******
III. Trường Sa Hành Của Tô Thùy Yên Là Bài Thơ Biểu Dương Sự Hy Sinh Của Người Lính Ngoài Biển Đảo
Nếu ai đó hỏi tôi, một trong những nhà thơ tiêu biểu nhứt của nền văn học hai mươi năm tại miền Nam (1954-1975) là những ai, thì chắc chắn, với tôi, khi kể, tên của ông Đinh Thành Tiên, tức nhà thơ Tô Thùy Yên, sẽ nằm trước hết, ở những vị trí đầu tiên.
Tống Biệt Hành của Thâm Tâm có nỗi buồn của sự chia ly. Biên Cương Hành của Phạm Ngọc Lư có màu sắc chiến tranh đau khổ, ghê rợn. Trường Sa Hành của Tô Thùy Yên, thì lại thấy ra cái nhỏ bé, cái hữu hạn của con người, trước cái mênh mông Hiu Quạnh Lớn của thiên nhiên, của đất trời, của biển khơi hoang dã; thấy ra được nỗi cô đơn cùng cực của con người khi vắng bóng đồng loại.
Bài Hành nào cũng được viết từ tim óc. Hành nào cũng tuân thủ sự thực, không tô vẽ, không giảm tăng, nên, Hành nào, cũng hay. Và cũng không có hay nhứt, hay nhì, mà chỉ có, mỗi bài thơ được viết theo thể Hành là nỗi niềm, là tự sự của một người thơ, khi họ đặt chính họ vào trong hoàn cảnh sáng tác.
Trường Sa Hành là một bài thơ biểu dương; biểu dương trước hết cho những hy sinh của người lính, những người lính chiến đấu vì Tổ Quốc, quê hương; biểu dương sau đó cho sự can đảm đối diện, cho sự can đảm nhận chịu nỗi cô đơn trong kiếp người thống khổ:
Biểu dương - hãy biểu dương cùng tận
Vinh dự lầm than của kiếp người. - (Và Rồi Tất Cả Sẽ Nguôi Ngoai)
Sài Gòn 07.05.2025
Phạm Hiền Mây
Nguồn: Fb Phạm Hiền Mây
