I/ Phạm Duy Và Những Ca Khúc Xưng Tụng Ái Tình
Trong Hồi Ký của mình, Phạm Duy viết: Về phần tôi, trong thời gian khởi sự sáng tác lại, ngoài việc xưng tụng quê hương, với cái tuổi mới ngoài ba mươi một tị, tôi cũng xưng tụng ái tình, qua những bài chịu ảnh hưởng giai điệu dân ca như Hẹn Hò. Bài Hẹn Hò được xây dựng trên giai điệu ngũ cung, kể lể một câu chuyện tình thảm thiết, giống như chuyện Ngưu Lang Chức Nữ. Đây là lúc tôi hay nói đến chuyện thiên thu.
******
II. Ca Khúc Hẹn Hò, Phiên Bản Của Chuyện Tình Ngưu Lang Chức Nữ
Ngưu Lang Chức Nữ vốn là một câu chuyện cổ tích rất nổi tiếng, có xuất xứ từ Trung Quốc.
Truyện có từ thời nhà Hán, có liên quan đến các sao Chức Nữ (Vega) và sao Ngưu Lang (Altair), dải Ngân Hà và hiện tượng mưa ngâu diễn ra vào đầu tháng bảy âm lịch ở Việt Nam, còn ở Trung Quốc thì gọi là lễ Thất Tịch.
******
II. 1. Ngưu Lang Chức Nữ Của Trung Quốc
Có chàng chăn bò trẻ tuổi tên Ngưu Lang, một hôm, tình cờ nhìn thấy bảy cô tiên xinh đẹp đùa giỡn với nhau khi đang tắm trong hồ. Được sự cổ vũ bởi người bạn đồng hành tinh quái là một con bò đực, chàng đã lấy trộm váy áo của họ. Các nàng tiên đã cử cô em út và xinh đẹp nhất có tên là Chức Nữ ra để lấy lại váy áo, dẫn đến việc Ngưu Lang đã nhìn thấy thân thể của Chức Nữ. Nàng buộc phải chấp thuận lời cầu hôn của Ngưu Lang.
Họ lấy nhau và sống bên nhau hạnh phúc. Nhưng Thiên Hậu, cũng là mẹ của Chức Nữ, cho rằng Ngưu Lang chỉ là kẻ tầm thường, không xứng với Chức Nữ. Bà bèn rút cái kẹp tóc của Chức Nữ ra, vạch thành con sông rộng trên cõi trời nhằm chia cắt đôi tình nhân mãi mãi.
Chức Nữ từ đó, phải vĩnh viễn ở bên này của dòng sông, nàng buồn bã dệt vải. Còn Ngưu Lang cùng hai con của mình, phía bên kia dòng, chỉ nhìn thấy vợ, thấy mẹ từ xa.
Thương cảm, loài quạ bay lên trời để làm cầu Ô Kiều, để đôi vợ chồng có thể gặp nhau trong một đêm, đó là đêm thứ Bảy của tháng Bảy Âm lịch.
Trong một lần tình cờ, Ngưu Lang đã tìm được quả Hoa Tiên, một loại quả quý để dâng lên cho Ngọc Hoàng. Ngọc Hoàng bèn cho phép Ngưu Lang và Chức Nữ cùng hai con được đoàn tụ, mãi mãi từ đây, sẽ không còn phải chịu cảnh chia lìa.
****
II. 2. Ngưu Lang Chức Nữ Của Việt Nam
Ngày xưa, ở làng Ngưu Gia nằm ở phía tây Nam Dương có một chàng trai thông minh, trung hậu, tên là Ngưu Lang. Vì cha mẹ qua đời sớm, Ngưu Lang đành phải sống cùng với anh trai và chị dâu. Chị dâu họ Mã, là người rất độc ác, thường hành hạ Ngưu Lang, bắt Ngưu Lang làm việc cật lực.
Một năm vào mùa thu, chị dâu bắt Ngưu Lang phải đi chăn bò. Chị dâu chỉ cho Ngưu Lang mang theo chín con bò, nhưng lại yêu cầu Ngưu Lang lúc về phải có mười con mới được về nhà, Ngưu Lang không còn cách khác, buộc phải cùng với đàn bò, rời khỏi làng.
Ngưu Lang một mình chăn bò trên núi. Ở núi có cây cỏ tươi tốt um tùm, Ngưu Lang ngồi dưới gốc cây, rất buồn rầu, không biết đến lúc nào mới có được mười con bò, để có thể được về nhà. Bỗng nhiên, một cụ già râu tóc bạc phơ hiện ra trước mặt Ngưu Lang, hỏi Ngưu Lang vì sao lo lắng. Sau khi biết câu chuyện của Ngưu Lang, cụ già mỉm cười rồi nhẹ nhàng nói: Cháu đừng buồn nữa, ở núi Phục Ngưu có một con bò già ốm nặng, cháu hãy cố chăm sóc và nuôi nấng nó. Khi con bò khỏi bệnh, cháu có thể dẫn nó về nhà.
Ngưu Lang trèo đèo vượt núi, đi rất xa, cuối cùng đã tìm thấy con bò già ốm nặng. Ngưu Lang vội vàng đi cắt cỏ cho bò ăn, suốt ba ngày liền, con bò già được ăn no, từ từ ngẩng đầu lên nói với Ngưu Lang rằng: Ta vốn là bò tiên xám, vì vi phạm vào luật cấm trên thiên đình, bị đày xuống trần gian. Vì bị ngã gãy chân, không động đậy được, muốn dậy được phải dùng giọt sương trên hoa rửa vết thương một tháng mới khỏi được. Ngưu Lang nghe vậy, không ngại vất vả, chăm sóc cẩn thận bò già một tháng, buổi sáng đi hái hoa, thu thập giọt sương, rửa vết thương cho bò già, buổi tối thì ngủ cạnh bò già. Sau khi bò già khỏi bệnh, Ngưu Lang rất vui mừng, dẫn đủ mười con bò về nhà.
Về tới nhà, chị dâu vẫn đối xử thậm tệ với Ngưu Lang, nhiều lần muốn làm hại Ngưu Lang, may mà lần nào cũng được bò già tìm cách cứu giúp, cuối cùng chị dâu tức quá, đuổi Ngưu Lang ra khỏi nhà. Ngưu Lang đi và không quên mang theo bò già.
Một hôm, Chức Nữ và các nàng tiên trên trời xuống trần gian chơi, đi tắm ở sông. Dưới sự giúp đỡ của bò già, Ngưu Lang đã làm quen với Chức Nữ, sau đó hai người đã có tình cảm với nhau. Rồi Chức Nữ lén xuống trần gian, trở thành vợ của Ngưu Lang. Chức Nữ còn mang tằm từ thiên đình xuống cho dân làng, và dạy dân làng biện pháp nuôi tằm, rút tơ, dệt vải lụa mịn màng và bóng đẹp.
Sau khi lấy nhau, Ngưu Lang ngày ngày làm ruộng, Chức Nữ dệt vải, tình cảm rất sâu đậm, hai người sinh được một trai một gái, cuộc sống gia đình rất hạnh phúc. Nào dè, Ngọc Hoàng biết được, Vương Mẫu phải đích thân xuống trần gian, đưa Chức Nữ về thiên đình, hai vợ chồng bị cách xa từ đấy.
Bò già cho Ngưu Lang biết, sau khi nó chết, Ngưu Lang hãy dùng da của nó làm giày, đi giày da này thì có thể lên thiên đình. Ngưu Lang nghe theo lời bò, mang theo hai đứa con, cưỡi mây lướt gió lên thiên đình tìm Chức Nữ. Khi Ngưu Lang sắp đuổi kịp Chức Nữ, Vương Mẫu lấy trâm vàng cài trên tóc vạch một đường, bèn xuất hiện dòng sông Thiên Hà với sóng dữ cuồn cuộn, Ngưu Lang và Chức Nữ bị ngăn cách ở hai bờ sông, hai người chỉ có thể nhìn nhau, rơi nước mắt.
Tình yêu chung thủy của họ đã làm chim Khách cảm động, hàng ngàn hàng vạn chim Khách bay đến và bắc cầu Thước Kiều, để Ngưu Lang và Chức Nữ gặp mặt tại Thước Kiều. Vương Mẫu đành cho phép hai người gặp mặt tại Thước Kiều vào Mùng Bảy tháng Bảy hàng năm.
Vào ngày ấy, các cô gái lại rủ nhau nhìn trời ngắm sao, tìm sao Ngưu Lang và sao Chức Nữ ở hai bờ dải Ngân Hà, mong được chứng kiến buổi gặp mặt một năm một lần của họ, cầu mong ông trời cho mình tài năng sáng dạ và khéo tay như Chức Nữ, cầu mong mình có được mối lương duyên tốt đẹp.
******
II. 3. Mùng Bảy Tháng Bảy Hàng Năm, Ngưu Lang Chức Nữ Gặp Nhau
Tại Trung Quốc, ngày này là ngày Qixi. Nhật Bản là ngày Tanabata, Hàn Quốc là ngày Chilseok. Việt Nam là ngày Thất Tịch.
Vào ngày này trời thường mưa lớn, và lâu. Người ta cho rằng, mưa là nước mắt của Ngưu Lang và Chức Nữ khi gặp nhau. Vào đêm Thất tịch, chòm sao Chức Nữ thường rất sáng.
Chẳng hiểu sao, những năm gần đây, lưu truyền một câu chuyện, vào ngày lễ Thất Tịch, ăn đậu đỏ là để cầu duyên. Những người ăn đậu đỏ vào ngày này, nếu độc thân thì sẽ nhanh chóng tìm được ý chung nhân, còn nếu đã có đôi có cặp thì sẽ bên nhau lâu dài, tình cảm bền vững.
Hồi tôi còn nhỏ, cho đến khi lớn lên thành thiếu nữ, và cho đến cả bây giờ, tôi chỉ biết, Mùng Bảy tháng Bảy là ngày Ngưu Lang Chức Nữ gặp nhau.
Và, đó chỉ là một câu chuyện hoang đường. Hoang đường như mẹ Âu Cơ đẻ ra bọc trứng vậy.
******
III. Ca Khúc Hẹn Hò
Một người ngồi bên kia sông im nghe nước chảy về đâu
Một người ngồi đây trông hoa trôi theo nước chảy phương nào
Trời thì mưa rơi mưa rơi không ngưng suối tuôn niềm đau
Người thì hẹn nhau sang sông mong cho chóng tạnh mùa ngâu
Cuộc đời làm cho đôi bên yêu nhau cách một biển sâu
Hẹn hò tàn thu sang xuân bên nhau biết thuở ban đầu
Dù tình không nguôi đôi ta xin cho hứa vui về sau
Trời còn làm cho mưa rơi mưa rơi cách biệt dài lâu
Nước vẫn trôi mau, mắt vẫn hoen màu
Ðành để hồn theo nước trôi không màu
Số kiếp hay sao, không cho bắc cầu
Thì xin sông nước sẽ cho gần nhau
Một người bèn ra ven sông buông theo nước cuồn cuộn mau
Một người chìm sâu trong khi mưa ngâu bỗng ngừng ngang đầu
Cuộc tình thương đau êm êm trôi theo nước xuôi về đâu
Hẹn hò gặp nhau thiên thu cho phong phú đời người sau.
******
III. 1. Mong Cho Chóng Tạnh Mùa Ngâu
Hiện lên trong ca khúc Hẹn Hò là những cặp hình ảnh nối tiếp nhau trong cô đơn và vắng lặng. Một người ngồi bên kia sông và một người ngồi bên đây sông. Một người ngồi trong lặng im để nghe và một người ngồi trong trạng thái bất động để trông, để ngóng.
Nghe gì? Nghe nước chảy và thầm hỏi, nước sẽ về đâu? Trông gì? Trông hoa trôi theo nước, và thầm hỏi, nước sẽ chảy phương nào?
Cả hai bên sông đều hứng cơn mưa từ trời. Mưa rơi không ngưng. Mưa cứ thế đổ xuống, trút xuống, tuôn xuống, xối xả, cuộn cơn, làm đau lòng suối.
Và người, người thì hẹn nhau một buổi sang sông, nên mong lắm, cơn mưa chóng dứt, nên mong lắm, mùa ngâu chóng tạnh.
******
III. 2. Xin Cho Hứa Vui Về Sau
Con sông vào mùa ngâu, khác gì đâu, biển sâu cuồn cuộn. Nên tàn thu rồi, nên sang xuân rồi, mà vẫn chưa thể gặp nhau. Trời thì mưa không dứt nên đôi bên mãi cách biệt dài lâu.
Cuộc đời cho chúng mình gặp nhau, cho chúng mình yêu nhau, cớ sao lại không cho thuở ban đầu ấy dài lâu mãi mãi? Cớ sao lại không cho chúng ta được vui trọn vẹn, hạnh phúc trọn vẹn. Tình yêu này của chúng ta sẽ không bao giờ phôi phai. Dù đời có dâu bể đến thế nào, niềm vui hôm nay chưa được, thì ta cũng nhất định, về sau, muôn sau, hứa sẽ lại vui bên nhau.
******
III. 3. Thì Xin Sông Nước Sẽ Cho Gần Nhau
Người ngồi cứ ngồi, nước trôi cứ trôi, mưa rơi cứ rơi, ngày qua cứ qua. Mắt đã hoen màu vì ngóng trông, vì thương nhớ. Chiếc cầu bắc ngang sông vẫn chưa thấy đâu. Nếu cầu không bắc, thì dòng nước này, có thể không, cho chúng ta được gặp nhau?
****
III. 4. Cuộc Tình Thương Đau Êm Êm Trôi Theo Nước Xuôi Về Đâu
Và người phía bên này, không ngồi trông ngóng nữa, người ra ven sông, buông mình theo dòng nước chảy đang cuồn cuộn mau.
Và người phía bên kia, không ngồi đợi chờ nữa, người buông mình theo dòng nước xiết, để rồi chìm sâu.
Cơn mưa ngâu đang dằng dặc, bỗng nhiên ngưng, bỗng nhiên ngừng ngang đầu cho cuộc tình càng thêm thương đau, cho cuộc tình càng thêm xa xót, tiếc nuối khôn nguôi.
Và nước thì vẫn êm êm xuôi dòng, như chứng giám cuộc buông mình của lứa đôi ban nãy, không gặp nhau trong cuộc đời này, thì sẽ gặp lại nhau trong thiên thu, bất diệt.
Tình yêu hôm nay sẽ làm phong phú thêm cho tình yêu mai sau.
******
IV. Ca Khúc Hẹn Hò Mang Ý Nghĩa Thiên Thu, Bất Diệt
Nằm trong dòng phát triển dân ca, với các sáng tác như: Nụ Tầm Xuân, Đố Ai, Ngày Trở Về, Người Về, Tiếng Hò Miền Nam, Tình Nghèo, Phố Buồn, ca khúc Hẹn Hò được nhạc sĩ Phạm Duy viết vào năm 1954 tại Sài Gòn. Khi ấy, ông vừa tròn ba mươi ba tuổi.
Ba mươi ba tuổi mà đã thích nói chuyện thiên thu, kể cũng lạ. Hay, nghệ sĩ đều là vậy, đều tin vào chuyện mãi mãi, bất diệt, nhưng cũng rất đỗi vô thường? Hay, nghệ sĩ là những người có tâm hồn đa cảm và phức tạp, luôn đi trước so với những người có tánh cách đơn thuần khác chăng?
Ba mươi ba tuổi, Phạm Duy đã phiêu bạt giang hồ, vào Nam ra Bắc, đi Pháp đi Tây, nên ca khúc Hẹn Hò, tuy có buồn, nhưng đó là nỗi buồn của một chàng trai mạnh mẽ, bản lãnh, không đầu hàng số phận, không chịu thua những éo le, quyết san bằng cho bằng được những trắc trở.
Kiểu gì kiểu, cũng không bi lụy, không khóc than, như những đôi lứa yêu nhau không thành, mà ta vẫn thấy.
******
V. Hẹn Hò Gặp Nhau Thiên Thu Cho Phong Phú Đời Người Sau
Năm sáng tác ca khúc là năm 1954, năm mà đất nước bị chia đôi, vĩ tuyến mười bảy trở thành chứng nhân của rất nhiều mối tình bị tan vỡ, của rất nhiều cuộc rẽ thúy chia uyên. Hẹn Hò, có phải chăng còn là lời thầm thì của đôi lứa hai miền Nam Bắc?
Có thể.
Dù đó là câu chuyện của vợ chồng Ngưu Lang Chức Nữ trong truyện cổ, hay đó là lời Hẹn Hò của mối tình Bắc Nam, thì đều mang ý nghĩa, dẫu có phải vào thiên thu, thì lời Hẹn Hò này, cũng nhứt định phải được hoàn thành, trọn vẹn.
Cho đời sau biết chuyện đời xưa.
Cho cuộc trăm năm càng thêm phong phú!
Sài Gòn 20.05.2025
Phạm Hiền Mây
Nguồn: Fb Phạm Hiền Mây
