Mà không chỉ trong lãnh địa tinh thần, miền Nam của những năm 1955-56, trong mắt một chứng nhân đương thời là nhà văn Võ Phiến, đã được xem như sự thăng hoa của cả đời sống chính trị và kinh tế, như ông ghi lại trong “Văn học miền Nam – Tổng quan”.

Võ Phiến có thuật lại cảm xúc của những con người theo làn sóng di cư từ Bắc vô Nam thời đó, mà giới văn nghệ chiếm tỷ lệ không nhỏ, rất tương đồng với những gì Phạm Đình Chương phác họa trong ca từ “Ly Rượu Mừng”: khát vọng tự do, hòa bình, thăng tiến… (*)

Cảm hứng chủ đạo ấy, rất khó hình dung, lại nhằm vào để vinh danh người lính chống Pháp của Việt Minh phía bên kia. Làm hồi sinh một ca khúc bất hủ vốn “nằm lòng” trong người dân miền Nam từ trước tới hay là điều cần thiết, nhưng thiết nghĩ lịch sử cũng nên tôn trọng.

Bên cạnh đó, bất cứ người lính nào lên đường để bảo vệ quê hương, và hẹp hơn là bản quán của mình, cũng đều đáng được trân trọng và nhớ ơn. Vin vào một “binh sĩ” nào đó trong ca từ bài hát để cấm nó trong nhiều thập niên, là một hành vi vô văn hóa và lố bịch hiếm thấy.

Trở lại câu chuyện “Ly Rượu Mừng”, một kỷ niệm cá nhân là mình có được tham gia vào sự dàn dựng ca khúc này trong một sự kiện cách đây đã hơn hai chục năm. Đó là vào dịp Tết 1995, khi cộng đồng Việt ở Hungary lần đầu tiên có một chương trình văn nghệ mừng xuân lớn.

Dàn dựng chương trình kiêm đệm dương cầm là anh Tường Khải, người tinh thông nhạc lý. Ca sĩ chính gồm một số giọng ca vững vàng trong cộng đồng, đặc biệt có sự góp mặt rất nhiệt tình của ca sĩ Anh Khoa, góp phần thắp lửa và mang lại sự tự tin cho các thế hệ đàn em.

Ý tưởng đưa “Ly Rượu Mừng” làm tiết mục mở màn với sự hiện diện của tất cả các giọng ca, mình nghĩ cũng xuất phát từ “sáng kiến” của ca sĩ Anh Khoa, và chắc là thêm anh Tường Khải, hai người sinh sống ở miền Nam. Nhóm còn lại, có lẽ không mấy ai biết đến ca khúc này.

Tất nhiên, trong quá trình luyện tập diễn ra rất hào hứng, khi tới đoạn “đời lính” là theo phản xạ, ai nấy lại… giật mình, cho dù anh Anh Khoa đã lý giải rằng đó là… người lính nói chung mà thôi. May mà, lãnh đạo thời đó thế nào cũng “chiều” các “nghệ sĩ vườn”, và không bắt bẻ gì.

Rốt cục, hợp ca cộng đồng – với hai giọng ca chính là anh Anh Khoa và một bạn nữ giọng cao vút tên là Khánh, mà anh Anh Khoa có khen là “hơn hẳn khối ca sĩ… thứ thiệt”, đã rất thành công với “Ly Rượu Mừng” gây bất ngờ cho lớp trẻ.

Ngồi dưới khán phòng hôm đó, mình đã chăm chú theo dõi phản ứng trên nét mặt của cử tọa khi ban hợp ca hát tới đoạn ngợi ca… người lính. Cũng có những tiếng xì xào, nhận xét nho nhỏ này nọ, nhưng tựu trung là không ai “đi sâu” hơn, khiến tiết mục đã diễn ra suôn sẻ và hanh thông.

Và có lẽ, tác phẩm lớn của Phạm Đình Chương cũng là ca khúc “hải ngoại” đầu tiên được chính thức vang lên trong khuôn khổ một hoạt động văn nghệ “chính thống” của bà con Việt tại Hung, mà đại đa số là dân Bắc. Chuyện đã hai mấy năm, nhưng cảm xúc như vẫn còn đây…

(*) Nhà phê bình văn học Đặng Tiến có nhận xét trong trường hợp Võ Phiến, ký ức con người thường có thể thi vị hóa những mối tình đầu kèm “cái thuở ban đầu lưu luyến ấy”, nhưng về căn bản tác phẩm của ông nhìn chung “là một biên khảo thành tâm, đứng đắn, ngay thẳng, đáng tin cậy”.