Đọc "Yêu Dấu Tan Theo" Của Sương Mai

Vào thập niên 90, thỉnh thoảng tôi đọc được trên các báo văn học vài bài thơ tình ký tên Sương Mai và thích những câu thơ chân thật, dễ thương, đậm đà nhạc tính của tác giả. Không ngờ ngót hai chục năm sau tôi vui gặp tác giả vừa sang định cư ngay tại Montréal, thành phố tôi đang ở kể từ khi bỏ nước ra đi năm 1975. Vui hơn nữa tác giả nhận lời gia nhập Văn Bút nơi Vùng tôi đang trách nhiệm cùng ký tặng tôi tác phẩm thứ 4 của bà: Thi phẩm Yêu Dấu Tan Theo, xuất bản tại Hoa Kỳ năm 2003.

Đọc xong tập thơ tôi bàng hoàng, bàng hoàng bởi nhiều lẽ: bề dày của thi phẩm, hơn 400 trăm trang; nội dung đầy ắp thơ tình, khoảng 300 trăm bài mà ba phần tư thơ tình này lại là thơ đau khổ vì tình. Rồi tôi tự hỏi nếu 3 tác phẩm xuất bản trước (Chút Hương Xưa, 1996 – Thơ Tình Sương Mai, 1998 – Trăng Mộng, 2000) cũng toàn là thơ, cũng có bề dày như tập Yêu Dấu Tan Theo, cũng toàn là thơ tình và ba phần tư thơ tình cũng là thơ đau khổ vì tình thì cộng lại tác giả đã sáng tác cả ngàn bài thơ tình trong phải có khoảng 700 bài thơ đau khổ vì tình. Phải nói ra như thế để thấy cái động cơ thúc đẩy sáng tác mạnh như thế nào và mối tình của Sương Mai lớn đến cỡ nào mà nó có thể dằn vặt con tim của tác giả qua bao năm tháng dãi dầu.

Như cái tựa của tập thơ đã cảnh báo, thời khắc hạnh phúc tìm thấy trong thơ Sương Mai rất hiếm hoi; nó họa hoằn nhưng không phải không để dấu ấn. Khi có, nó mang tất cả cái bối rối, chơn chất ngây thơ mà dễ thương của mối tình đầu:

thôi thì em nói thiệt nha
tại em trót lỡ yêu mà, anh ơi!
nói ra chỉ sợ anh cười
giữ trong lòng lại đứng ngồi không yên

Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy làm sao tránh khỏi hờn ghen, giận dỗi đễ rồi chờ đợi được dỗ dành:

thôi mà đừng nổi cơn ghen
chiếc hôn này nhé em đền cho anh

Và khi gắn bó lên ngôi đôi tình nhân cũng có những giây phút mặn nồng:

hai đứa ôm choàng mê đắm hôn
ánh trăng dọi sáng cả tâm hồn
kìa anh, trăng bỗng trần truồng quá
da thịt dường nghe chút thẹn thuồng

Nhưng chính những phút giây hạnh phúc nồng cháy kia đã gieo lụy lâu dài về sau cho tác giả là người hứng chịu đau khổ và ưu phiền nhất khi mối tình tan vỡ.

Đi vào mối tình của tác giả ta không cần tìm hiểu cặn kẽ tại sao mối tình họ đẹp thế mà không thành. Không cần thiết biết tại sao, tại ai. Ta chỉ biết trong hai người có một người rất đau khổ. Ta biết thêm người đau khổ là người nữ. Ta biết thêm hơn nữa người nữ đau khổ đó lại là một nhà thơ. Nhờ đó qua thơ của nàng ta chia sẻ những cảm xúc mà trong mỗi chúng ta, vào một lúc nào đó trong đời mình, bất luận nam hay nữ, chúng ta cũng trải qua ít nhiều hạnh phúc hay đớn đau như tác giả.

Với tôi, đây là nhà thơ nữ thứ hai làm thơ đau khổ vì tình. Người thứ nhất là TTKh tác giả bài thơ nổi tiếng Hai Sắc Hoa Ti Gôn. Nhưng nếu nghi vấn TTKh là chữ viết tắt của thi sĩ Thâm Tâm là đúng thì Sương Mai là nhà thơ nữ đầu tiên làm thơ đau khổ vì tình mà tôi biết.

Trong thi ca Pháp hai thi sĩ nổi tiếng làm thơ đau khổ vì tình là Alphonse de Lamartine và Alfred de Musset vào thế kỷ thứ 19. Một người đau khổ vì người tình mới quen từ trần, một người bị người tình bỏ rơi. Nhà tư tưởng Pháp Jean de Labruyère của thế kỷ thứ 17 có viết: “Tình yêu xảy ra đột ngột là thứ tình yêu đòi hỏi thời gian dài nhất để bình phục.” (L’amour qui nait subitement est le plus long à guérir). Tác giả Sương Mai chắc cũng nằm trong trường hợp này. Cuộc tình dang dở nào cũng trải qua nhiều giai đoạn kể từ khi cuộc tình bế tắc. Khởi đầu là tự trách sự nhẹ dạ, thiếu cân nhắc hay bồng bột của mình:

anh như rượu độc thơm ngon
nâng ly là biết đoạn trường từ đây

hay:

em chỉ là hôm nay
của tình yêu đến muộn
một trang lòng đắng cay
của chút tình vay mượn

Tan vỡ nào không mang chút đắng cay:

mới hẹn hò sao như đã quên
ừ, tình ấy chỉ là tình thêm
ừ, tình ấy chỉ là tô điểm
mơ ước làm chi chuyện vững bền

Rồi giận hờn, trách móc người yêu bỏ ta đi. A. de Musset đã gay gắt với nàng của ông: “Ôi, đàn bà vật lạ lùng mang niềm vui lẫn khổ nhục/cái bàn thờ bí ẩn, nơi khi dâng lễ vật cống hiến/người ta lần lượt nghe lời lăng mạ lẫn nguyện cầu.” (O femme! étrange objet de joie et de supplice/mystérieux hôtel où, dans le sacrifice/on entend tour à tour blasphémer et prier). Ở Sương Mai lời trách móc chàng nhẹ nhàng hơn nhưng cũng không thiếu phần mai mỉa:

hãy trả lại đây đừng giữ nữa
những gì êm ái của ngày xưa
sao đem chà đạp làm chi thế?
tôi quá đau buồn thế đủ chưa?

anh ạ lòng tôi quá dại khờ
tưởng tình êm đẹp tựa bài thơ
tôi ngây ngô lắm nên nào biết
tình đến rồi đi thật bất ngờ

Qua cơn hờn dỗi, với thời gian, đã đến lúc phải nói như A. de Musset tự nhủ mình: Thay vì tha thứ hãy để lãng quên tìm đến. (À défaut de pardon, laisse venir l’oubli). Sương Mai cũng thế cũng muốn tìm quên:

tôi đã thôi mơ mộng thật rồi
mùa xuân đã đến khắp muôn nơi
và xuân đầy cả lòng tôi nữa
tôi thật lòng quên một bóng người

Nhưng dù cảnh xuân hay vạn vật như núi đồi, sông suối, lá hoa có làm khuây khỏa tâm hồn tác giả, khuây khỏa kia cũng chỉ là giai đoạn, tạm thời. Một lúc nào đó, một hoàn cảnh nào đó gợi nhớ hình ảnh cũ, kỷ niệm xưa lại hiện về, dần dần người bị vết thương lòng không còn coi chúng như những cản trở, những chướng ngại cho đời sống mình nữa. Trái lại họ thấy niềm vui trong nỗi buồn của mình. Đúng như thi hào Victor Hugo từng viết: “ưu phiền là hạnh phúc được buồn.” (la mélancolie c’est le bonheur d’être triste). Và chính A. de Musset cũng lớn tiếng cổ xướng cho thú tiếp tục được đau buồn đó: “hãy đớn đau thêm, sau mỗi lần đau đớn; hãy yêu không ngừng, sau mỗi một lần yêu.” (après avoir souffert, il faut souffrir encore/il faut aimer sans cesse après avoir aimé). Và hình như Sương Mai cũng không nằm ngoài thông lệ cá biệt đó:

tôi biết lòng tôi lơ đãng lắm
trăm lần đã định, định rồi quên
bao lần hứa mãi không yêu nữa
mà vẫn rồi tôi vẫn cứ quên
…
rồi ngơ ngác như vừa nghe tiếng gọi
tìm quẩn quanh ai đó gọi tên mình
chợt bàng hoàng, ai? có phải là anh?
lòng đã đóng mà cửa nào chợt mở?

Thơ đóng một vai trò quan trọng trong đời sống của nhà thơ Sương Mai. Làm thơ để quên mà cũng làm thơ để nhớ; để thương mà cũng để trách. Thơ đóng nhiều vai khác nhau xuyên qua nhịp đập của con tim. Thoạt tiên khi chớm yêu thơ là khiên mây cho tác giả chống đỡ, một kẻ trung tín cho tác giả đổ thừa, một thứ Lê Lai liều mình cứu Chúa:

mắc mớ gì đến người ta
mà lòng vướng vít hôm qua đến giờ
thôi thì cứ đổ cho thơ
tại thơ thì có ai ngờ cho ai

Tiếp đến lấy thơ để giấu người yêu của mình vào trong, để chỉ mình biết chỉ mình mình hay:

giấu anh vào những vần thơ
trăm năm sau cũng không lo sợ gì

Thơ lại còn là nơi tác giả gởi gắm thêm tình ý không nói đủ bằng lời:

nói chưa đủ, lại viết thêm
bài thơ là nợ, là duyên anh à

Thơ còn là ngăn kéo, là chiếc tủ sắt để cất giữ những thứ mà lòng tác giả không muốn để mất theo thời gian:

còn lại đây chút hương thơ
còn lại đây chút ngu ngơ của lòng
…
lòng ta dù tạnh cơn mưa
vết hằn tình ái vẫn chưa phai mờ
ta đem rải hết vào thơ
cho ngày tháng cũ ơ hờ nhớ quên

Thơ có lúc là cái phao cứu rỗi, là niềm an ủi cho chuỗi ngày đầy trăn trở cùng ngậm ngùi sau cuộc tình lỡ:

tình kia đã chết bao năm
mà thơ vẫn sống thì thầm nỗi vui
đôi khi còn chút ngậm ngùi
thơ ru, thơ dỗ cho tôi ngọt ngào

Thơ là phương tiện, là diễn đàn còn lại để nhà thơ thổ lộ chút ước vọng mong manh của mình hầu vươn lên để sống:

tôi đem rao bán thơ tôi:
ai mua xin giữ lấy lời thủy chung
tôi rao khản cổ một mình
còn ai trong cõi nhân sinh đáp lời?

Thi sĩ A. de Lamartine, ở tận cùng đau khổ cũng đã từng ước ao như thế: “Có thể tương lai còn dành cho tôi/con đường thấy lại hạnh phúc tưởng đã mất/có thể trong đám đông, một tâm hồn chưa quen nào đó/hiểu được tâm hồn tôi và đáp ứng lời tôi.” (Peut être l’avenir me gardait il encore/un retour de bonheur dont l’espoir est perdu/peut être dans la foule, une âme que j’ignore/aurait compris mon âme et m’aurait répondu).

Tình mất, thơ trở nên người bạn đời tinh thần để tác giả gởi gắm tâm tư của mình:

đầu năm khai bút vần thơ
viết nên nỗi nhớ, câu chờ gởi ai
nói với thơ: bướm rồi bay
với mình: quên nhé đắng cay hôm nào

Thơ Sương Mai dễ dàng đi vào lòng người đọc nhờ những cảm xúc chân thật bật ra từ con tim. Đúng như A. de Musset đã xác quyết: “A, hãy đập vào tim ngươi vì nơi đó chính là thiên tài.” (Ah! frappe toi le cœur, c’est là qu’est le génie). Thơ Sương Mai mới trong cách diễn đạt, cách chọn, đặt vị trí từ ngữ.

chung trà nằm im đó
người pha trà nơi nao
ngồi im nghe niềm nhớ
chảy qua hồn lao xao

chung trà thơm trên tay
từng ngụm tôi uống hoài
từng ngụm buồn ai biết
từng ngụm buồn ai hay

Đọc đoạn thơ ngũ ngôn trên ta nghe nỗi buồn vì cô đơn tăng dần, lan rộng với cụm từ từng ngụm lập đi lập lại.

nắng đến sao lòng tôi lạnh quá
sao lòng ướt sũng một ngày mưa?

Hai câu thơ bảy chữ trên đẹp ở cách dùng hai ngoại cảnh tương phản để diển tả một tâm cảnh.

Với tôi đạt nhất trong thơ Sương Mai là những câu thơ lục bát. Thể thơ thường dễ làm mà khó hay. Sương Mai đã thành công tạo cái mới, nét đẹp ở cách dùng từ ngữ:

mốt mai rồi cũng lãng quên
dù người khuân vác ưu phiền là tôi
…
bây giờ khổ quá tính sao?
trái tim như có ai vào đóng đinh
mà tôi đau quá một mình
…
hơ làm sao nỗi giá băng
sưởi làm sao ấm gối chăn lạnh lùng
…
lòng ta như mảnh lụa nhàu
trải làm sao, vuốt làm sao bây giờ?
buồn làm nát cả hồn thơ
phủi làm sao cái bơ vơ tội tình?

Sương Mai đã làm nên thơ những chữ bình thường không mang chất thơ nếu không muốn nói là trần trụi như khuân vác, đóng đinh, sưởi, nhàu, trải, vuốt, phủi. Mặt khác những chữ trần trụi kia đã làm tăng trọng lượng của sự tàn nhẫn đè nặng lên trái tim bị tình đau giày vò, giẫm nát.

Có những câu lục bát đẹp nhờ từ ngữ giàu nhạc tính:

chở giùm tôi những ngậm ngùi
mang đi sông nhé góc đời quạnh hiu
tôi ngồi đây những buổi chiều
đếm từng chiếc lá cô liêu trên cành

Đẹp nhờ những ý tưởng tương phản nhau:

ta buồn ngủ một giấc chơi
may ra nằm mộng thấy người ta yêu
ngủ cho đến hết trưa chiều
để khi thức dậy buồn hiu vẫn buồn..

Thơ lục bát của Sương Mai còn có những câu chất phác, thật thà, nhẹ nhàng như ca dao:

bùa yêu anh rải bên đường
em qua giẫm phải nên thương nhớ hoài
bây giờ không biết trách ai
trách bùa hay trách bàn tay rải bùa?
…
chim bay còn nhớ lối về
anh đi mất biệt không hề nhớ thương

Một đặc điểm khác trong thơ Sương Mai là tứ thơ, lời thơ để toát ra nữ tính của tác giả. Nó làm lộ rõ cái lo lắng không đâu, cái hờn mát nho nhỏ của người nữ:

sợ lòng mình mến thương ai
sợ con bướm đậu rồi bay lại buồn
…
thôi anh đừng nhớ gì em
hãy quên dù có buồn thêm đôi ngày

Nói thì nói thế nhưng sau ngày lên xe hoa về nhà một người mình không thương nỗi lòng lại khác. Ta hãy nghe nỗi lòng của TTKh trước:

tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
ái ân lạc lẽo của chồng tôi
mà từng thu chết, từng thu chết
vẫn dấu trong tâm một bóng người

và nỗi lòng của Sương Mai:

dù cho em bước theo người
tim em vẫn đó còn tươi máu bầm
bên người lòng vẫn lạnh căm
ngày qua ngàn bận vạn lần nhớ nhau

Hình như nỗi buồn và nhớ của TTKh cứng cỏi tỉnh táo trong khi của Sương Mai xốn xang vương vấn hơn.

Nhà thơ bất hạnh André Chenier từng nhận định: “nghệ thuật chỉ làm nên những câu thơ, riêng trái tim mới là thi sĩ.” (l’art ne fait que des vers, le coeur seul est poète). Sương Mai làm thơ với một trái tim bị bầm giập bởi một mối tình không trọn vẹn, nên chi thơ bà nhiều muộn phiền đau khổ. Nhưng phải có sống một cuộc tình buồn như thế thì thơ mới có cơ hội đạt được điều mà A. de Musset, một người cũng đau khổ vì tình như bà, lớn tiếng hiển dương: “những lời tuyệt vọng nhất mới là những lời ca hay nhất.” (les plus désespérés sont les chants les plus beaux).

Trang Châu

Một bài thơ trích:

Yêu Dấu Tan Theo

ta về ôm nỗi nhớ quên
ôm ngày ngơ ngác, ôm đêm mù lòa
ta về gõ cửa gọi ta
hoang đường muôn thuở vẫn là tình yêu

ta về hốt hoảng đăm chiêu
nụ hôn còn nợ một chiều bên nhau
ta về quên trước quên sau
biết đâu vàng đá mà sầu không vơi?

ta về ngó lại quanh đời
chợt hay giấc mộng bên người cheo leo
một thời yêu dấu tan theo
trăm năm đâu chút bọt bèo tình duyên?

Sương Mai

Nguồn: https://sangtao.org/2018/05/15/doc-yeu-dau-tan-theo-cua-suong-mai/#more-106073

Đọc "Yêu Dấu Tan Theo" Của Sương Mai - Trang Châu

Tống Phước Hiệp

Bài được đọc nhiều nhất

Những bài mới nhất