Đối với giới văn nghệ sĩ, tôi là người ít có cơ hội gặp gỡ tiếp xúc nên ít được ai biết đến. Lại nữa, tôi chẳng có cái tài cán gì để thi thố cùng bàn dân thiên hạ thì làm sao có ai nhớ mặt nhớ tên?
Tôi rất mê các danh ca nghệ sĩ nên biết khá nhiều đến những tên tuổi lẫy lừng trong giới văn học nghệ thuật. Tất nhiên là tôi rất ái mộ các nhân tài!
Một trong những nhân tài phải kể đến tiếng sáo Nguyễn Đình Nghĩa.
Tôi phục sát đất về tài nghệ của chàng cũng như những đóng góp của cả một gia đình. Tôi cũng chưa bao giờ được dịp gặp mặt trò chuyện làm quen hay có được chút thân tình bằng hữu để làm vui đẹp cuộc đời.
Mới đây thôi, tôi được tin anh Nguyễn Đình Nghĩa đang lâm trọng bệnh, hiện nằm trong bệnh viện, khu cấp cứu.
Tôi bỗng thấy thương anh, muốn cùng bạn bè đi thăm nên rủ hai nhà thơ Vương Đức Lệ và Hoàng Song Liêm đi cùng.
Chúng tôi nói chuyện với nhau xong, buông điện thoại là đón bạn lên xe đi Maryland vào một buổi trưa thứ Bảy cuối tháng Hai.
Địa điểm chúng tôi tìm đến chẳng lấy gì làm vui: Nơi ấy là một bệnh viện!
Anh Nguyễn đình Nghĩa đang nằm đó.
Anh Nguyễn đình Nghĩa đang nằm đó.
Chúng tôi được cháu gái lớn Đoan Trang chờ sẵn tại cửa chính , dẫn lên thang máy.
Chị Diệu Tân – vợ anh Nghĩa – đứng trước phòng.
Anh Nghĩa nằm chìm trong chăn nệm trắng của nhà thương, gối đầu hơi cao, tóc muối tiêu, da dẻ vẫn còn hồng hào, không nói được lời nào. Mắt anh mở, như nhìn vào cõi hư không. Một ống truyền dưỡng khí gắn vào cổ họng để thở. Tay chân anh mềm yếu, rũ liệt.
Theo chị Diệu Tần cho biết, anh nằm trong một Nursing home nhưng khi lâm trọng bệnh thì được gửi vào bệnh viện cứu cấp. Thoát khỏi tình trạng nguy nan, họ lại chở anh về Nursing home.
Theo nhân viên bệnh viện cho biết thì vài ngày nữa, anh sẽ rời bệnh viện…
Sức khỏe của anh không ổn định, nóng sốt bất thường, những móng tay khô lại như có máu bầm đen. Đôi chân nhỏ hẳn lại. Toàn thân bất động. Có lẽ vì máu bầm trong óc lan rộng đè lên mạch máu, không tan đi nên xảy ra tình trạng này…
Chúng tôi không biết nói gì hơn là an ủi chị hãy bình tâm, lo ăn uống đầy đủ để có sức săn sóc người bệnh, cầu nguyện hàng ngày, đọc kinh Phật giảng. Và cầu mong một ngày nào đó anh hồi phục. Sự tận tâm lo lắng, chăm nom cho người chồng cũng là niềm an ủi vô cùng cho anh Nguyễn đình Nghĩa. Biết đâu nhờ tình thương yêu vô cùng ấy sẽ như một phép lạ để giúp anh mau lành bệnh!
Sau gần một tiếng đồng hồ trò chuyện thăm hỏi anh Nghĩa, chị Diệu Tân và vợ chồng cháu Đoan Trang, chúng tôi ra về, lòng đầy u buồn, thương sót một tài danh…
Gục Ngã Trong Khi Trình Diễn
Ngày 11-05-2003, gia đình anh trình diễn tại Nữu Ước, trên sân khấu của American History of Nature Museum.
Chương trình khai mạc lúc 11 giờ trưa với bài Lý Qua Đèo qua tiếng sáo Nguyễn đình Nghĩa. Con gái lớn Đoan Trang đệm tam thập lục, con gái thứ Nam Phương đệm đàn tranh. Các con trai Nguyễn Đình Nghị đệm ttay ban cầm, Nguyễn Đình Hòa đệm bass.
Đoan Trang thấy tiếng sáo của bố dường như có vẻ mệt mỏi, không tròn, không được bình thường.
Sau khi Nam Phương độc tấu Hành Vân bằng đàn bầu, Đoan trang độc tấu Trở Về Cao Nguyên bằng đàn T’rưng thì nghe có tiếng xôn xao ở bên cánh gà.
Lúc ấy, nhạc sĩ Nguyễn Đình Nghĩa đã té xỉu trong phòng nghỉ của nghệ sĩ.
Buổi trình diễn phải hủy bỏ.
Anh được đưa vào bệnh viện cấp cứu Lenoxill ở Nữu Ước và nằm đó suốt 9 tuần lễ, một nơi xô bồ, xa lạ, không thân nhân, không bằng hữu, lúc tỉnh lúc mê. Chị Nghĩa chầu trực bên anh suốt thời gian này, cũng như nửa mê nửa tỉnh. Mỗi lúc nắm bàn tay anh, thấy còn ấm, chị mới biết chính mình cũng còn đang sống!
Khi xe cứu thương chở anh về Nursing home ở Maryland, chị mới biết rằng anh đã trải qua những phút giây hãi hùng, nguy hiểm nhất.
Giữa đám khăn trắng xoá, anh mở mắt nhìn chị, chị mới chợt hiểu là phải đứng vững trong hoàn cảnh ngặt nghèo này để nâng đỡ, khuyến khích anh hồi phục…
Vài lần, nursing home đã chở anh vào bệnh viện vì căn bệnh tiểu đường lâu năm sinh biến chứng đã làm anh suy nhược nhiều, kháng thể yếu kém đi nên phải vào khu cấp cứu.
Anh vẫn còn hiểu biết nhưng phải nói bằng dấu. Mỗi khi hỏi, anh muốn trả lời Có thì làm dấu bằng cách chớp chớp đôi mắt. Trả lời Không thì anh ngọ nguậy ngón chân hay ngón tay.
Phương cách truyền thông cổ điển ấy, chưa có máy móc truyền thông hiện đại nào thay thế được.
Khi có bạn đến thăm, anh nhận biết được người đó.
Rồi anh khóc. Những giọt nước mắt chảy dài trên gò má…
Một con người năng động, say mê nghệ thuật như thế, bây giờ nằm đó bất động.
Và trong anh bây giờ còn lại là nửa hồn thương đau, nửa đời đứt gánh!
Đời Nghệ Sĩ
Nguyễn Đình Nghĩa sinh năm 1940 tại Saigon. Thời trẻ, anh là một thể tháo gia, từng là lực sĩ điền kinh các môn nhảy cao, nhảy sào. Cựu học sinh trường Trung Học Yersin.
Anh là môn đồ của võ phái Thiếu Lâm, xuất thân từ lò Tư Cụng.
Năm 20 tuổi, anh lập gia đình với chị Trịnh Diệu Tân. Một mối tình đầy thơ và mộng. Chị học luật khoa, cao học Vạn Hạnh, còn anh dấn thân vào bước đường âm nhạc.
Được Phạm Duy nâng đỡ và giới thiệu, anh làm ở phòng trà Anh Vũ, sau đó qua đài phát thanh cộng tác trong các chương trình thi ca như Tao Đàn của Đinh Hùng, Mây Tần của Kiên Giang, thi nhạc giao duyên của Duy Khánh, Vĩnh Phan, Hồ Điệp, Bửu Lộc, Ngô Nhật Thanh v.v…
Rồi anh sang Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương, trình diễn trên khắp bốn vùng chiến thuật. Anh cũng được đi trình diễn ở ngoại quốc trong các nhóm nghệ sĩ đại diện quốc gia, như tại Thái Lan, Mã Lai, Phi luật Tân, Pháp… Anh nghiên cứu một loại đàn của miền Thượng, tấu lên những khúc nhạc Tây phương. Chính vì lối trình diễn độc đáo này mà các nghệ sĩ ở hải ngoại để ý đến anh và thường xuyên mời anh cùng gia đình tham gia trong các buổi văn nghệ đặc biệt trên đất Mỹ.
Anh rất thành công với hai bài sáo tự sáng tác là Phượng Vũ và Thần Triều.
Và bài nhạc do anh viết, bản Đoạn Trường Khúc là một tâm khúc làm xúc động lòng người.
Anh chuyên về sáo ngang nhưng cũng sử dụng cả ống tiêu (sáo dọc, ống lớn, nốt trầm), đàn bầu, đàn tranh và đàn T’rưng. Với cây sáo nguyên thủy 6 lỗ, anh sáng tạo ra cây sáo 11 lỗ rồi 16 lỗ, hoàn chỉnh để loại nhạc cụ này có khả năng trình tấu các ca khúc ngoại quốc.
Anh còn viết nhiều nhạc phẩm khác, cũng như xuất bản cuốn dạy thổi sáo, tái bản cả chục lần. Anh dịch 2 tập Tự Học Khẩu Cầm của Pháp. Và khi anh đóng phim Đời Võ Sĩ và Đời Phóng Viên thì tên tuổi của anh được báo chí nhắc đến nhiều.
Anh sản xuất băng nhạc, nhất là những băng có tiếng sáo trúc hoà điệu cùng các nhạc cụ khác. Đầu thập niên 1970, anh dạy Quốc Nhạc tại Viện Đại Học Vạn Hạnh.
Sau biến cố năm 1975, anh ít có cơ hội đi trình diễn nên dành thời giờ để nghiên cứu về nhạc cụ.
Như Phan Nhật Nam là bạn từ thời thơ ấu với anh kể lại, cả khu nhà nhỏ bé của vợ chồng Nguyễn Đình Nghĩa biến thành một rừng tre trúc.
Anh đã gọt hàng chục, hàng trăm, hàng ngàn ống tre. Anh chọn lọc, nấu luộc, phơi nắng, cất giữ những ống tre đắc ý nhất. Anh Nghĩa bỏ ra 10 năm để tạo những nhạc cụ cải tiến. Đó là sáo trúc 11 lỗ, tấu được tất cả nhạc thế giới. Năm 1981, anh hoàn tất chiếc đàn T’rưng đồ sộ gồm 27 ống, có khả năng tiết tấu 4 bát độ.
Với những nhạc cụ bằng trúc, bằng tre, gia đình anh đã trình tấu những nhạc khúc cổ điển Tây phương và tấu khúc Trận Mưa Trong Rừng Nhiệt Đới với âm thanh trầm bổng mới lạ đã khiến cho người ngoại quốc từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác và họ hết sức thán phục.
Gia đình Nguyễn Đình Nghĩa đến Hoa Kỳ vào tháng 7 năm 1984 và định cư tại tiểu bang Virginia.
Hồi còn ở trong nước, qua làn sóng điện và các buổi trình diễn, chúng ta đã được nghe tiếng sáo tuyệt vời của Nguyễn Đình Nghĩa qua những chương trình văn nghệ.
Tại hải ngoại, sống xa quê hương, khi nghe tiếng sáo Nguyễn đình Nghĩa, chúng ta lại càng nhớ thương về nơi quê hương yêu dấu, hồi tưởng cả đến những khung cảnh cao nguyên núi rừng âm u bát ngát, có tiếng khèn vang trong đêm vắng, có tiếng đàn tiếng trống vang trong xứ Thượng miền Banmethuot, Pleiku, Kontum của các sắc dân Rhadé, Jarai, Sedang, Bahnar…
Sáng Tạo Nhạc Cụ
Nhạc cao nguyên là loại nhạc phong phú nhất trong các loại nhạc miền núi Việt Nam.
Anh đã dầy công nghiên cứu, học hỏi, tìm hiểu cặn kẽ về âm nhạc của các sắc dân miền núi thuộc vùng cao nguyên Trung phần để tạo nên những thứ nhạc cụ đặc biệt mang âm hưởng và sắc thái của người thiểu số.
Và những hợp âm của Nguyễn Đình Nghĩa đã cống hiến cho âm nhạc dân tộc được thêm phần khởi sắc trong kho tàng nhạc Việt.
Nguyễn Đình Nghĩa cũng muốn hoàn tất cả những thứ đàn như Đàn Cộng Hưởng, Đàn Đá, Đàn Lửa.
Về Đàn Đá, anh nói rằng tổ tiên chúng ta cách đây mấy ngàn năm đã chế ra đàn này. Đá dùng làm đàn phải là phún thạch lấy ở hỏa diệm sơn, từ 15,000 năm đến 20,000 năm. Khi còn ở Việt Nam, anh biết tại Hạ Uy Di có thứ đá đó.
Về Đàn lửa, anh từng dành thời giờ lên vùng cao nguyên nghiên cứu loại đàn của người thiểu số. Những chiếc ống tre treo ở độ cao thấp khác nhau trên lửa sẽ tạo ra những âm thanh và hợp âm. Không khí loãng ở những vùng cao độ, lửa đốt sẽ hút dưỡng khí tạo nên sự chuyển vận của lượng khí qua các ống tre và từ đó phát ra những âm thanh như những nốt nhạc.
Về cây sáo trúc, anh cho biết đã nghe đệ nhất tiêu sĩ của Pháp Pierre Rampai tại đại nhạc viện Hoa Thịnh Đốn năm 1984 và anh thấy tiếng sáo của anh có 2 điểm đặc biệt hơn người:
– Anh thổi một nốt mà phát ra cùng một lúc hai âm ở hai độ khác nhau nhưng lại hoà với nhau.
– Và kỹ thuật tiếp hơi liện tục không phải ngưng nghỉ để lấy hơi.
Các con của anh đều thấm được cái hồn tài tử:
Đoan Trang – tốt nghiệp Quốc Gia Âm Nhạc Sài Gòn – hấp thụ được tiếng sáo của bố, điêu luyện các nhạc cụ như trống, đàn T’rưng, và nhất là tam thập lục tức loại đàn 36 dây, chuyên về hoà âm.
– Và kỹ thuật tiếp hơi liện tục không phải ngưng nghỉ để lấy hơi.
Các con của anh đều thấm được cái hồn tài tử:
Đoan Trang – tốt nghiệp Quốc Gia Âm Nhạc Sài Gòn – hấp thụ được tiếng sáo của bố, điêu luyện các nhạc cụ như trống, đàn T’rưng, và nhất là tam thập lục tức loại đàn 36 dây, chuyên về hoà âm.
Nam Phương chuyên về đàn tranh và có ngón đàn bầu rất ngọt.
Con trai lớn Nguyễn Đình Nghị sử dụng sáo mèo rất tình cảm.
Hai đứa em sinh đôi Nguyễn Đình Hoà, Nguyễn Đình Chiến giỏi về đàn T’rưng, mã phách, tây ban cầm và trống.
Một Gia Đình Nghệ Sĩ!
Để đào tạo được 5 người con trở thành 5 nghệ sĩ tài hoa như thế, Nguyễn Đình Nghĩa phải là người cha làm việc hăng say, một ông thầy chăm chỉ kiên nhẫn, một người cha có kỷ luật nghiêm túc. Và trên hết, Nguyễn Đình Nghĩa phải là người say mê nghệ thuật.
Bên cạnh đó, không thể không nhắc đến vai trò của người vợ, người mẹ cũng có tấm lòng yêu thích âm nhạc, nghệ thuật thì mới có được một gia đình dành cả cuộc đời cho lý tưởng như thế.
Được biết chị Trịnh Diệu Tân, vợ anh Nguyễn Đình Nghĩa cũng là người làm thơ, viết văn với những truyện ngắn trong Mảnh Vụn và Một Đời Lang Thang.
Trong các buổi trình diễn tải hải ngoại, gia đình Nguyễn Đình Nghĩa đã khiến cho quan khách ngoại quốc phải sửng sốt, gây được sự ngạc nhiên thích thú khi nghe gia đình này xử dụng những thanh tre, ống trúc, và trống thay dây đàn và phím đàn để trình tấu những bản nhạc Tây phương như Serenade của Schubert và nhiều bản khác.
Gia đình Nguyễn Đình Nghĩa đã có mặt trong nhiều đại nhạc hội ở các viện âm nhạc cổ điển, âm nhạc đồng quê, các đại hí viện lớn, các trung tâm giáo dục, cộng đồng, các viện Đại Học…
Tới đâu, gia đình Nguyễn Đình Nghĩa cũng gây được sự chú ý đặc biệt và được mọi giới tán thưởng nhiệt liệt cũng như ca ngợi về thành tích và tài năng của mọi người trong gia đình họ Nguyễn.
Lần trình diễn gần nhất là gia đình anh được mời tới Nữu Ước tại thính đường Carnegie Hall nhân ngày lễ ra trường của các sinh viên đại học kỹ thuật. Đây là thính đường nổi tếng và sang trọng hàng đầu ở Nữu Ước. Những nghệ sĩ trình diễn ở đây đều được chọn lựa kỹ lưỡng.
Điều đáng khích lệ với gia đình anh là khán giả hôm đó lên tới 2,000 người , hội trường không còn một chỗ trống!
Nguyễn Đình Nghĩa đã nhận được những giải thưởng cao quý của Hội Đồng Các Nghệ Sĩ Trình Diễn Am Nhạc thuộc tiểu bang Maryland trong các năm 1994, 1998, 2000 và 2002!
Gia đình đã đi trình diễn nhiều nơi tại Hoa Kỳ trong các trường Đại Học, hội đoàn, hội chợ quốc tế.
Góp Một Bàn Tay!
Khi anh lâm trọng bệnh, chị Diệu Tân đã phải xin nghỉ nơi chị làm việc 18 năm để dành trọn thời giờ săn sóc anh trong bệnh viện.
Có nhiều khi nhìn anh, chị chỉ mơ ước có được nhữõng ngày tháng cũ gia đình đầm ấm quây quần bên nhau trong bữa cơm chiều.
Chị thèm được nghe tiếng sáo mượt mà trầm bổng như ru hồn trong cõi mộng mơ. Tiếng sáo âm vang thanh thoát ấy, đang dần dần trút bỏ cung bậc chốn nhân gian để trong một giây phút phù du nào đó lặng lẽ ra đi, bay vút về trời!
Trước hoàn cảnh khó khăn và đầy nghiệt ngã ấy, một số anh chị em hằng yêu mến gia đình Nguyễn đình Nghĩa đã bàn thảo với nhau để tổ chức một buổi văn nghệ vinh danh Nguyễn Đình Nghĩa.
Gia đình đã đi trình diễn nhiều nơi tại Hoa Kỳ trong các trường Đại Học, hội đoàn, hội chợ quốc tế.
Góp Một Bàn Tay!
Khi anh lâm trọng bệnh, chị Diệu Tân đã phải xin nghỉ nơi chị làm việc 18 năm để dành trọn thời giờ săn sóc anh trong bệnh viện.
Có nhiều khi nhìn anh, chị chỉ mơ ước có được nhữõng ngày tháng cũ gia đình đầm ấm quây quần bên nhau trong bữa cơm chiều.
Chị thèm được nghe tiếng sáo mượt mà trầm bổng như ru hồn trong cõi mộng mơ. Tiếng sáo âm vang thanh thoát ấy, đang dần dần trút bỏ cung bậc chốn nhân gian để trong một giây phút phù du nào đó lặng lẽ ra đi, bay vút về trời!
Trước hoàn cảnh khó khăn và đầy nghiệt ngã ấy, một số anh chị em hằng yêu mến gia đình Nguyễn đình Nghĩa đã bàn thảo với nhau để tổ chức một buổi văn nghệ vinh danh Nguyễn Đình Nghĩa.
Địa điểm tổ chức là nhà hàng Saigon House vào ngày thứ Bẩy 20 tháng 3-2004, hồi 7:30 tối.
Rất đông thân hữu, những người từng ái mộ danh tài của gia đình Nguyễn Đình Nghĩa đã hoan nghênh ý kiến trên và hứa tham dự cũng như cổ động để mời đồng hương góp mặt.
Rất đông thân hữu, những người từng ái mộ danh tài của gia đình Nguyễn Đình Nghĩa đã hoan nghênh ý kiến trên và hứa tham dự cũng như cổ động để mời đồng hương góp mặt.
Từ bên Cali., Ý Lan đã tự nguyện lên DC để hát trong buổi trình diễn trên. Ý Lan còn hứa bán CD, dành một khoản tiền nữa để trợ giúp gia đình anh Nguyễn Đình Nghĩa.
Đó là Đêm Ý Lan với chủ đề Tình Nghệ Sĩ!
Cùng với Ý Lan, các con của gia đình Nguyễn Đình Nghĩa và các nghệ sĩ tại địa phương sẽ đóng góp trong chương trình đặc biệt này.
Cùng với Ý Lan, các con của gia đình Nguyễn Đình Nghĩa và các nghệ sĩ tại địa phương sẽ đóng góp trong chương trình đặc biệt này.
Ban tổ chức ước mong buổi trình diễn được bà con, bằng hữu, anh chị em tham dự với tấm lòng yêu thương, nhân ái.
Đó là niềm an ủi vô cùng đối với một gia đình đã dành cả cuộc đời phục vụ nghệ thuật và dâng hiến khối óc, trái tim cho âm nhạc.
Và đó cũng chính là cử chỉ để biểu lộ tấm lòng ưu ái đối với một gia đình nghệ sĩ đã tạo được danh thơm và làm vẻ vang dân Việt.
Lê Văn Phúc
(Virginia 02-2004)
Tham khảo: Tuần báo Lẽ Phải, Xuân 2004, bài của Tương Nghi.
Bài của Phan Nhật Nam viết về gia đình Nguyễn Đình Nghĩa
Bài của Nguyễn Bá Trạc (Viet Mercury)
Nói chuyện với chị Diệu Tân và cháu Đoan Trang trong bệnh viện.
Lê Văn Phúc
(Virginia 02-2004)
Tham khảo: Tuần báo Lẽ Phải, Xuân 2004, bài của Tương Nghi.
Bài của Phan Nhật Nam viết về gia đình Nguyễn Đình Nghĩa
Bài của Nguyễn Bá Trạc (Viet Mercury)
Nói chuyện với chị Diệu Tân và cháu Đoan Trang trong bệnh viện.
