Năm tháng cứ mải miết trôi qua, âm thầm, lặng lẽ như dòng nước êm trôi, như những chiếc lá rụng bay nhẹ nhàng xuống đất rồi phai tàn với lớp bụi thời gian. Sau mùa hè ly biệt, bạn bè thân thiết cũng theo dòng đời xuôi ngược, có kẻ từ giã trường lớp ra đi mãi không bao giờ trở lại, có người trở lại xao xuyến bồi hồi, không biết có còn gặp lại người xưa lớp cũ, hay xa cách rồi, để tự ray rứt, luyến tiếc, dằn vặt… vì "lỗi tại anh" để rồi ray rứt tạ tình trong nỗi nhớ khôn nguôi:
Tạ ơn phượng của mùa hè
Tạ ơn ve của mùa xe theo người
Khúc buồn vui thức dậy chơi
Dẫu tình như phượng qua rồi có nghe
Nhiều khi anh làm con ve
Gọi em con bé phượng mùa hè ơi
Em nhỏ - em con ông Trời!
Anh rũ xuống đất - tội người tóc xanh
Cũng may còn đó em - anh…
Lỗi Tại Anh (Nguyễn Nam An)
Có lẽ tình yêu đầu đời của tuổi học trò, rất chân tình, tha thiết và luôn được trân quí, đó là hoài vọng khát khao mãnh liệt nhất, đã đem lại những tình cảm lâng lâng khó hiểu, khó nói bộc phát từ trái tim yêu mẫn cảm… nhưng không may hai kẻ phải cách xa, để rồi một mai kia bước chân về thăm lại ngôi trường cũ, những hình ảnh dịu dàng của quá khứ dấu yêu như chập chờn nhảy múa trong tâm tư kẻ trở về:
Thuở ấy ve kêu gợi mối sầu
Hè ơi hè về xa cách nhau
Từ giã những phút êm đềm dưới mái trường
Lòng nao nao lúc bước xa trường xưa
Ôi trường xưa, ôi lòng tôi vấn vương muôn đời
Bao ngày vui chưa mờ xoá trong tâm hồn
Tay cầm tay nhưng lòng chưa dứt hết ưu phiền
Đôi lòng bâng khuâng rời trường xưa bao lưu luyến
Chiều nay bơ vơ bên mái trường
Về đây tìm lại phút mến thương
Trường vắng bóng dáng bao người mơ đâu rồi
Mộng hoa niên chôn chặt mộng lòng tôi
(Phạm Mạnh Cương)
Màu đỏ của phượng là hình tượng tươi thắm, tô điểm cho tư duy và cảm xúc của người thơ, rồi một mai kia trên đường đời lặng lẽ, trong một phút giây nào đó, giữa không gian trống trải bơ vơ, bỗng hồi ức của “tuổi dại học trò” rưng rưng gọi về, bất chợt, xao xuyến lạ lùng…
Sinh Nhật em nắng vàng rơi trước ngõ
Trời vào thu giọt nắng vẫn lung linh
Như những ngọn nến đêm nay em thắp
Để gặp chính mình sóng nước lênh đênh
Sinh Nhật em phượng hồng không còn đỏ
Cho em vui với tuổi dại học trò
Những hẹn hò bâng khuâng giờ xa khuất
Âm thầm trôi theo năm tháng nhạt nhòa
Sinh Nhật Em (Kim Thành)
Sắc phượng lung linh trong tâm khảm của người thơ, có thể là màu tím, bâng khuâng, mơ màng, thơ dại, e ấp.. Hình ảnh phượng tím đem lại xôn xao nỗi nhớ, mông lung mòn mỏi, trong niềm vui bay cao, giữa nỗi buồn lắng đọng, khó diễn tả. Rồi vô tình phượng trở thành bạn tri âm của người thơ, thôi thúc trái tim thơ bộc trực tự hỏi: “Phượng ơi xin hỏi câu này, trong từng sợi tóc ai buồn riêng mang.. (Kim Thành)"
Bên kia đường có cây phượng tím
Nhìn sang nhà cười nụ lẳng lơ
Hỏi ta sao cứ thẫn thờ
Cuộc đời đâu phải giấc mơ tuyệt vời
Phượng không sầu tóc màu xanh biếc
Mùa thu về chẳng chút tàn phai
Gọi nắng trên đôi cánh tay
Ngóng heo may lại thả trôi tình hồng
Ngàn Thương Cách Trở (Kim Thành)
Mùa hè với tiếng ve kêu da diết não nùng, cũng đã gợi lại những hình ảnh không nhất thiết là sân trường mà là cảnh tiễn Chị đi lấy chồng. Trong một bài thơ của Nguyễn Bính tiễn người Chị đi lấy chồng "Năm mười bảy tuổi chị đi lấy chồng. Người ta: pháo đỏ rượu hồng. Mà trên hồn chị: một vòng hoa tang.." nghe thật là thê lương não nuột... người thơ đã mượn hình ảnh "xác con ve" vào một đêm hè để diễn tả cái nỗi niềm chia ly nầy:
Nhưng em ơi một đêm hè
Hoa soan nở, xác con ve hoàn hồn
Dừng chân bên bến sông buồn
Nhà nghệ sĩ tưởng đò còn chuyến sang
Đoái thương, duyên chị lỡ làng
Đoái thương phận chị dở dang những ngàỵ…
Lỡ Bước Sang Ngang (Nguyễn Bính)
Dù đã từ giã tuổi thư sinh học trò, khoác lên người chiếc áo lính theo tiếng gọi quê hương, những lúc trầm mình vào dòng sông trí tưởng của tuổi ấu thơ, thì hình ảnh đêm đêm hiện về vẫn là trường xưa lớp cũ, những cơn sóng nhớ bập bềnh làm chao động những miền phẳng lặng của tâm hồn:
Xót hay thương những chuyến về tâm tưởng?
Thực hay mơ, vi vút gió thùy đương?
Mỗi đêm về là mỗi lần nhung nhớ,
Như ngày xưa hoa phượng đỏ sân trường.
Hành Trình Thủy Quân Lục Chiến (Phạm Văn Bình),
Anh ở miền cao mùa hè nắng lửa
Lớp học trường đời lắm nỗi buồn vui
Có những bình minh vác cuốc lên đồi
Nhìn đất đỏ nhớ thương màu phượng thắm
Em giữ mãi hồn anh năm mười tám
Nên xưa sau còn đỏ những bâng khuâng
Lá thư tình đã có kẻ trao em
Giờ anh viết lại ngại ngùng không gởi.
Những Chuyến Đi Về Miền Đất Thân Yêu (Nguyên Đỗ)
Bây giờ trời mây vào Hạ
Mẹ em bận đi lễ chùa
Em cầu nguyện cho chiến sĩ…
Chiến trường sớm nắng chiều mưa
Tháng năm theo vì sao biếc
Hoa phượng nở quanh sân trường
Ngày xưa những tờ nhung nhớ
Bây giờ phong thư gói quà
Tháng Sáu anh vẫn miệt mài
Hành quân chưa về thăm em
Ðừng khóc ve sầu mùa Hạ
Ta thì xa vẫn chưa quên
Lá Thơ Tình Không Gởi (Đoàn Thạch Hãn)
Màu đỏ rói lạ lẫm của loài hoa phượng nổi bật giữa vòm lá xanh biêng biếc, đã làm cho tâm tư bồn chồn xao xuyến bất chợt, cho trời mây cũng thay đổi đột ngột, mưa nhè nhẹ, nắng hanh hanh bất thường...
Tôi đi thơ thẩn dưới nắng hè
Bỗng dưng nghe nhớ Phượng sắt se
Ngày ấy một khung trời kỷ niệm
Quê hương buồn rộn rã tiếng ve
Tôi nhớ khi xưa ở quê nhà
Cách trường tôi học chẳng bao xa
Có cây Phượng vỹ còn xanh lá
Một buổi hè về chớm nở hoa
Thằng tôi ngày hai buổi đi về
Hay dừng chân ngắm Phượng si mê
Để có nhiều đêm tôi mơ thấy
Phượng cười xao xuyến cả giấc mê.
Phượng (Hoài Châu)
Cứ như thế mà kỷ niệm không gọi vẫn lê chân bước về:
Chùm phượng hồng yêu dấu ấy rời tay
Tiếng ve trong veo xé đôi bờ nước
Con ve tiên tri vô tâm báo thức
Có lẽ một người cũng bắt đầu yêu
Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bấy nhiêu
Khúc hát đầu tiên xin hát về trường cũ
Một lớp học buâng khuâng màu xanh rủ
Sân trường đêm - rụng xuống trái bàng đêm
Nỗi nhớ đầu anh nhớ về em
Nỗi nhớ trong tim em nhớ về với mẹ
Nỗi nhớ chẳng bao giờ nhớ thế
Bạn có nhớ trường, nhớ lớp, nhớ tên tôi
Chiếc Lá Đầu Tiên (Hoàng Nhuận Cầm)
Dù đi xa ngàn trùng, dù bây giờ tóc đã điểm bạc pha sương, những những kỷ niệm thân yêu về thành phố cũ, ngôi trường cũ cứ vẫn như đốm lửa nồng ấm bập bùng chẳng bao giờ dắt tắt nỗi trong lòng kẻ ra đi đã lâu rồi… vẫn luôn luôn "mơ được làm thân chim én, bay trở về khi đất nước sang xuân.."
Đà Nẵng trong những ngày đi học
Tà áo trắng học trò là cả một bài thơ
Đường Duy Tân, Phan Chu Trinh... hay Nguyễn Hoàng xưa
Còn vang vọng tiếng ai cười trong gió
Đà Nẵng còn nhiệt tình như lòng phượng đỏ
Đã kiên cường trong khói nổ đạn bay
Chịu đựng hôm qua, xây dựng hôm nay
Lòng chung thủy đã mang tên thành phố
Đà Nẵng đó, sau những ngày rực lửa
Người mến yêu người càng mến yêu thêm
Tay trong tay trong giòng sống êm đềm
Có Đà Nẵng trong lòng hai miền Nam Bắc
Chắc mình sẽ lặng đi trong nỗi niềm bắt gặp
Đà Nẵng đây rồi vẫn son sắt như xưa
Vẫn chan hoà màu nắng đẹp ngày thơ
Khung trời đó ngàn năm còn xanh mãi
Khung Trời Đó Ngàn Năm Còn Xanh Mãi (Phạm Vũ Thịnh)
Hoa phượng là tặng phẩm dấu yêu của riêng mùa Hạ với nắng ấm, cỏ xanh, chim hót, ve kêu tha thiết nồng nàn. Sắc phượng khi nở màu đỏ thắm, đó là màu của mong ước chứa chan, của hy vọng tràn trề, giữa trời xanh gió mát, và khi tàn cũng là biểu tượng của chia lìa, thẫn thờ xót xa..
À ơi hoa phượng cháy trời
Khóc chi mà đỏ mắt người chia tay?
Ngủ đi ve, nát thân gầy
Khóc chi mà suốt tháng ngày chẳng ngơi!
Em về mặc cánh hoa rơi
Áo em tím suốt một trời bằng lăng
Ngủ đi, ơi hỡi tháng năm
Vầng trăng giữa tháng ngủ nằm trong mây
Con cò ngủ giữa vòm cây
Tôi ru em nỗi nhớ đầy con tim
Ru Hạ (Bình Nguyên Trang)
Em là hoa phượng
Sao em chỉ nở
Một lần năm xưa?
Cánh hồng tuổi thơ
Nhuộm anh nỗi nhớ
Sắc hè chói chang...
Hoa phượng vẫn nở
Mỗi bận hè sang
Mùa sau mùa trước
Sắc hè chói chang...
Nhưng người đâu thấy?
Sắc hoa đang cháy
Trên bầu trời xanh!
Phượng: Tên em chói chang (Hoàng Thụy)
Sắc phượng đã điểm tô màu mực trên những trang thơ tình ghi vội những xúc cảm chân tình của những ngày tháng trôi qua:
Đánh rơi giọt mực tím
Tuổi thơ ngày hôm qua
Khoảng không gian chết lịm
Thời áo trắng mặn mà
Đánh rơi giọt mực tím
Thấy quãng đời thiết tha
Thiếu sắc hoa phượng vỹ
Bút mực cũng nhạt nhòa
Đánh Rơi... Giọt Mực Tím (Dã Quỳ)
Hoặc hoa phượng cũng là biểu tượng của xót xa đau đớn dâng tràn, của não nùng chua chát khôn nguôi, của nghẹn ngào nấc nghẹn không ngừng, của ưu tư buồn bã chất ngất:
Trên đường vắng ngập tràn hoa phượng đỏ
Em bùi ngùi không nở bước, anh ơi!
Những cánh hoa hiu hắt rụng bên trời
Chép trong gió mấy lời hoa vĩnh biệt!
Xác hoa rụng phải chăng hồn hoa chết?
Sắc hoa tàn tan tác một đời hoa
Bao mảnh tim rỉ máu, lệ chan hòa
Là những vết thương lòng đang nức nở
Gió tàn nhẫn trút hoa như thác đổ
Trên tóc em, ngập xuống cả làn môi
Một giấc mơ rời rã lững lờ trôi
Em muốn vớt ôm về chôn nếp áo
Kẻo gió bụi mịt mù trong nắng ảo
Dập vùi hoa, ảo não mảnh hương trinh
Khách qua đường vội vã, quá vô tình
Giẫm lên cả hồn hoa trên xác máu!...
Hoa Phượng (Nguyễn Vỹ)
Hoa phượng và mùa hạ như đôi chim liền cánh… Phượng hoa có muôn ngàn cảm xúc, suy tư, buồn vui lẫn lộn, hân hoan chào đón, hoặc âm thầm lặng lẽ, trong ánh mắt ngập ngừng, e thẹn, trong ngăn cặp đầy ắp kỷ niệm… “chút tình hát thành lời ve kêu”, chút nhớ nhung là chùm phượng thắm nhờ mùa hạ trao duyên … nhưng tất cả chỉ còn trong ký ức với nỗi nhớ xa vời vợi:
Lặng lẽ chiều nay
Lặng lẽ mùa hè
Sân trường vắng
Và lòng tôi cũng vắng
Muốn tặng em
Một chùm phượng thắm
Tôi nhờ mùa hè
Bẻ hộ tôi
Bẻ hộ tôi
Một nỗi nhớ xa vời
Cắm xuống đất
Để mọc lên trái đắng
Chút tình tôi thầm lặng
Hát thành lời ve kêu
Gửi mùa hè
Giữ hộ chút tình yêu
Khi chia xa
Vẫn nhớ ngày gặp lại
Lúc ấy
Em có là cô gái
Đốt tôi bằng ngọn lửa
Của riêng em?
Thơ Từ Mắt Biếc (Nguyễn Nhật Ánh)
Cũng may mắn sau mùa hạ chia ly, còn có những chàng trai, thiếu nữ được diễm phúc gặp lại nhau trong mùa tựu trường mới:
Rồi nắng hạ vàng chợt phai mau
Những con diều giấy bỏ trời cao
Những chàng nhạc sĩ ve sầu chết
Bặt tiếng vĩ ca mà thương nhớ nhau
Rồi bãi biển chiều cũng vắng hoe
Vì em đã hết một mùa hè
Những chùm hoa phượng lao mình xuống
Cho gió đầu thu đưa tiễn đi
Rồi cũng trường xưa em lại về
Rộn ràng áo trắng gió vân vê
Chín mươi ngày ngủ yên phòng vắng
Bàn ghế chào em giữa tỉnh mê
Rồi tôi cũng chợt gặp lòng vui
Chợt nghe phường phố mới tinh khôi
Bởi ngàn áo trắng bay tinh khiết
Và rắc hương lành thơm khắp nơi.
Ngày Em Tựu Trường (Đinh Trầm Ca)
Huy Cận năm 19 tuổi lúc học Tú Tài ở trường Quốc Học Huế đã làm bài thơ "Tựu Trường" ghi lại hồi ức tuổi 15 của ông… "Những chàng trai mười lăm tuổi vào trường. Rương nhỏ nhỏ với linh hồn bằng ngọc." trong ngày tựu trường... "Tôi rất tha thiết với đời sống học sinh nội trú của Trường Quốc Học. Ngày khai trường, không khí chung náo nức và mới mẻ. Tủ đựng quần áo, sách vở của học sinh được đánh vecni lại. Trường được sơn cửa, quét vôi, toả hương dễ chịu. Sân trường rất rộng, những bụi tre ngà, những cây phượng vĩ rung rinh như chào đón chúng tôi. Tôi nhớ đến tình bạn của chúng tôi trong trường. Một tình bạn rất lý tưởng, thơ mộng. Tình bạn học, tình văn chương, tình đời... chắp cánh cho những ước mơ. Tựu trường nói đến tình bạn học, tuổi thơ non dại, mở ra một cuộc đời lý tưởng trong nhịp điệu thơ như bước chân của người học trò..."
Giờ náo nức của một thời trẻ dại
Hỡi ngói nâu, hỡi tường trắng, cửa gương
Những chàng trai mười lăm tuổi vào trường
Rương nhỏ nhỏ với linh hồn bằng ngọc
Sắp hạnh phúc như chương trình lớp học
Buổi chiều đầu, họ tìm bạn kết duyên
Trong sân trường hướng dạo giữa Đào viên
Quần áo trắng đẹp như lòng mới mẻ
Chân non dại ngập ngừng từng bước nhẹ
Tim run run trăm tình cảm rụt rè
Tuổi mười lăm gấp sách lại, đứng nghe
Lòng mới mở giữa tay đời ấm áp
Tựu trường đó, lòng tôi vừa bắt gặp
Nỗi xôn xao thầm lặng ở trong rương
Của chàng trai mười lăm tuổi vào trường
Mắt tin cậy và tóc vừa dưỡng rẽ
Người bạn nhỏ! Cho lòng tôi theo ghé
Không nỗi gì có thể vuốt ve hơn
Đêm tựu trường mùi cửa sổ mới sơn
Tủ mới đánh và lòng trai thơm ngát
Tựu Trường (Huy Cận)
Tiếng ve kêu dai dẳng thật não nuột, làm chùng lòng "Con ve sầu kêu ve-ve … Suốt mùa hè“ trong bài thơ La Cigale et la fourmi của La Fontaine (Nguyễn Văn Vĩnh dịch) chắc ai mà chẳng biết. Tiếng ve tạo nên một khúc nhạc trầm buồn, như một chuỗi liên tưởng gợi nhớ:
Cánh phượng hồng cháy mãi những ước mơ
Anh đi qua rồi với những câu thơ
Trong ngăn bàn một lời yêu thầm lặng
Tiếng ve sầu kêu râm ran trong nắng
Lại gợi về một thuở yêu thương….
Cho Tháng Tư (Nguyễn Hoài Vũ)
Em góp nhặt những kỷ niệm không tên
Ngày mai xa xin hãy nhớ đừng quên
Hoa phượng cháy sân trường im nhức nhối
Ve oà khóc như biết mình có lỗi
Đem hạ đến làm gì
cho mỗi đứa rưng rưng
Chia tay nhau dòng lưu bút ngập ngừng
Nhớ Thương (Trần Thị Thanh Hiên)
(Còn tiếp)
Vương Ngọc Long
