Ròng rã trong 9 năm cầm quyền, Tổng Thống Diệm bị một số người kết tội độc tài, đầu óc địa phương, bênh vực công giáo. Tất cả những ý nghĩ đó đều sai lầm và đầu độc công chúng, hiềm khích vị Tổng Thống của họ.
Trong những điểm trên người ta gán cho Tổng Thống về đầu óc địa phương nhiều hơn cả, Tổng Thống Diệm chỉ dùng người miền Trung. Riêng Lữ Đoàn Liên Binh Phòng Vệ Tổng Thống Phủ từ Đại Tá Vinh đến Trung Tá Khôi là những vị Chỉ Huy Trưởng đến đa số lính tráng chiếm 2/3 người miền Trung. Ngoài ra một số Sĩ Quan đồng hương với Tổng Thống Diệm như Đại Tá Đinh Sơn Thung, Đại Tá Đỗ Mậu, Trung Tá Nguyễn Văn Châu là những Sĩ Quan được ưu đãi bên cạnh Tổng Thống.
Ngoài ra ở Huế cậu Cẩn lập ra Hội Đồng Hương Quảng Bình. Cứ cuối năm âm lịch họp mặt tại ngôi nhà Phú Cam một lần để ra mắt Tổng Thống Diệm.
Tôi công nhận rằng một số người đồng hương có căn bản văn hóa, Tổng Thống Diệm cũng như cậu Cẩn nâng đỡ tối đa, nhất là những vị cấp Tá trong quân đội. Nói chung người đồng hương Tổng Thống rất quí mến.
Tuy thế đồng hương có danh mà không có thực. Hội Đồng Hương không hoạt động gì ích lợi cho chế độ Ngô Đình Diệm một mảy may, và Tổng Thống Diệm cũng không nghĩ đó là một hậu thuẫn cho ông.
Tổng Thống Diệm con người tình cảm, một năm ưa thích gặp đồng hương để chứng tỏ đất Quảng Bình dù nghèo khổ nhưng không thiếu khí phách gây dựng sự nghiệp hiển hách.
Tóm lại việc làm của Tổng Thống Diệm là gây uy tín đồng hương và rạng rỡ quê hương mà thôi.
Vì thế một số đồng hương ở Huế hay ra mắt cậu Cẩn, đi đâu cũng nói là người bà con của cậu, của Tổng Thống. Nên sự hiểu lầm của dân chúng càng ngày càng lớn rộng. Và kết lại cho rằng Tổng Thống Diệm chỉ dùng người Quảng Bình.
Lập Hội Đồng Hương do sáng kiến của cậu Cẩn, Tổng Thống Diệm cho việc làm này hợp tình đối với những người quê hương xứ sở. Năm 1957, mồng 2 Tết âm lịch, sau khi tế lễ ở lăng cụ cố (Ngô Đình Khải), một bữa tiệc thiết đãi đầu tiên trong ngôi vườn nhà cậu Cẩn. Đồng hương qui tụ gần 200 người. Trong những năm làm tùy viên cho Tổng Thống Diệm phần lớn người đồng hương đều là công chức hoặc đoàn viên của phong trào cách mạng quốc gia. Và một số ít âm thầm gia nhập Cần Lao. Những người cần lao đều là Sĩ Quan cấp Tá hoặc công chức cao cấp. Nhưng dưới đời Tổng Thống Ngô Đình Diệm nhiều khi không phải là Cần Lao, Phong Trào Cách Mạng Quốc Gia mà được Tổng Thống, cậu Cẩn, ông bà Nhu, Đức Cha Thục thương yêu thì lại càng tay tổ hơn Cần Lao. Cho nên Cần Lao của ông Nhu mạnh thật nhưng là một thứ mạnh mơ hồ.
Đồng hương được xếp dọn ăn uống dưới dãy nhà ngang. Thức ăn gồm nem, ché, thịt nai. Ẩm thực nước ngọt, nước trà. Cậu Cẩn thường hướng dẫn Tổng Thống Diệm từ nhà trên xuống hỏi han người đồng hương rất thân mật cởi mở.
Các câu hỏi thăm của Tổng Thống Diệm là bà con đồng hương làm ăn ra sao. Tổng Thống nói chung, chứ không riêng biệt ai cả. Với đồng hương, Tổng Thống lộ hẳn bộ mặt vui vẻ thân mật. Người đồng hương cười trả lễ không đáp lại. Cậu Cẩn luôn luôn đỡ lời cho đồng hương: "Thì rứa đó, người ngoài mình mà".
Từ 1960, quan niệm đồng hương của cậu Cẩn và Tổng Thống Diệm phá rộng ra ngoài khuôn khổ tỉnh Quảng Bình. Những người liên hệ hưởng công bộc đầy đủ của chế độ mà là sinh quán Trung phần đều được coi như đồng hương với Tổng Thống. Vì vậy những buổi tiệc thiết đãi đồng hương dịp Tết đều có mặt họ.
Lữ Đoàn Liên Binh Phủ Tổng Thống, một số Sĩ Quan chỉ huy, một vài nhân sự trong các chức vị của chính phủ người Trung nắm giữ. Nhưng chức Bộ Trưởng chưa hề thấy một đồng hương nào nắm giữ kể từ 1954 đến ngày đảo chánh.
Bên ngoài vẫn nghĩ rằng Tổng Thống Diệm đặt người đồng hương vào các chức vụ khá lớn. Điều đó lầm lẫn. Những Tướng Tá, Tổng Trưởng, Giám Đốc đa số là Trung phần chứ không phải đồng hương. Người đồng hương chỉ được cái danh mà vô thực. Sự thật như thế.
Tại sao Tổng Thống Diệm nâng đỡ người Trung? Đứng về phía quân đội kể từ ngày nắm được chính quyền, Tổng Thống Diệm nhận thấy cấp chỉ huy không được thăng bằng trong một đất nước quá phân.
Ý định của Tổng Thống Diệm phải quân bình cấp Tướng Lãnh trong quân ngũ giữa Bắc Trung Nam. Tổng Thống Diệm rất quan tâm đến sự vắng mặt hàng cấp Tướng của người miền Trung.
Tổng Thống Diệm nhận định người Bắc khôn ngoan, thích mạo hiểm xông pha. Nên họ thường được giữ cấp chỉ huy từ cấp Đại Đội Trưởng trở lên đến Sư Đoàn. Vì vậy trong quân đội đã có nhiều vị mang cấp bực Tướng Lãnh.
Người Nam, hiền hòa, phần nhiều sống đất thuộc địa, đi lính Pháp, Pháp thương yêu đẩy lên hàng Tướng.
Còn người miền Trung nghèo nàn, có đầu óc, nhưng không thoát ra ngoài phạm vi quê cha đất tổ. Miền Trung là nơi một phần nào giữ được tục lệ cổ truyền Việt Nam.
Miền Trung nghèo, Sĩ Quan trong quân ngũ không muốn đổi đi xa. Vì thế phần nhiều không nắm giữ được cấp chỉ huy. Vì thế hàng Tướng Lãnh vắng bóng người miền Trung mà Tổng Thống Diệm muốn Trung-Nam-Bắc phải đồng đều ở cấp Tướng.
Nguyên nhân này Tổng Thống Diệm nuôi ý định quân bình cấp Tướng chỉ huy, nên chẳng bao lâu Đại Tá Nguyễn Ngọc Lễ thăng cấp Tướng. Đại Tá Huỳnh Văn Cao rời Tham Mưu Biệt Bộ Chỉ Huy Sư Đoàn 13 rồi Sư Đoàn 7. Thiếu Tướng Lê Văn Nghiêm Tư Lệnh Quân Đoàn I, Đại Tá Lữ Lan Tư Lệnh Sư Đoàn 2, Đại Tá Hồ Tấn Quyền Tư Lệnh Hải Quân, Đại Tá Nguyễn Chánh Thi Tư Lệnh Nhảy Dù.
Về phần Hành Chánh quân đội, Đại Tá Đỗ Mậu quyền Giám Đốc Nha An Ninh Quân Đội, Trung Tá Đinh Sơn Thung thăng cấp Đại Tá Giám Đốc Nha Nhân Viên Bộ Quốc Phòng, Trung Tá Nguyễn Văn Châu Giám Đốc Nha Tâm Lý. Riêng Đại Úy Lê Quang Trung trong ba năm nhảy lên cấp Đại Tá Tư Lệnh Lực Lượng Đặc Biệt, Đại Tá Lam Sơn Chỉ Huy Trưởng Bộ Binh Thủ Đức, Trung Tá Nguyễn Ngọc Khôi Tư Lệnh Lữ Đoàn Liên Binh Phủ Tổng Thống thay Đại Tá Nguyễn Vinh (cũng người Trung) v.v...
Lúc bấy giờ nhận thấy Tổng Thống Diệm là người miền Trung lại bổ nhiệm những người Trung, e rằng không tránh khỏi nạn kiêu binh như thời chúa Trịnh ở Đàng Ngoài.
Trong cái đồng hương hỗn độn này đã làm cho người đất Quảng Bình bất mãn Tổng Thống Diệm, vì bị liệt vào hạng ơn mưa móc trên danh nghĩa đồng hương. Nhưng thật ra hàng ngày đổ hạt mồ hôi đổi lấy bát cơm trong cuộc đời công chức, cũng như quân đội, dù có hay không có Tổng Thống Diệm.
Một số ít đồng hương được Tổng Thống biết đến, nâng lên địa vị cao sang rồi họ hờ hững với đồng hương, cách biệt muôn trùng.
Xây dựng lên đồng hương là ý kiến hay nhưng đó đúng là cái bánh vẽ, để người đời nghi kỵ chế độ huy hoàng miền Nam - Ngô Đình Diệm.
Đồng hương hãnh diện tỉnh nhà có một vị Tổng Thống đầu tiên của nền Cộng Hòa, vinh dự ấy chất chứa trong lòng người dân Quảng Bình tha phương, ủng hộ Tổng Thống Diệm.
Cũng có vài gia đình đồng hương, Tổng Thống Diệm chịu ơn họ mà khi có quyền hành Tổng Thống Diệm chỉ hứa suông. Đó là trường hợp gia đình Thiếu Tá Nguyễn Bá Liên (người chỉ huy Thủy Quân Lục Chiến/TQLC đánh chiếm dinh Gia Long trong ngày 1-1-63 qua rạng ngày 2-11-63 nay đã Trung Tá).
Dưới thời Pháp thuộc thân phụ Trung Tá Nguyễn Bá Liên là cụ Nguyễn Bá Mưu làm chức Phán Sự Tòa Khâm Sứ Huế. Cụ Nguyễn Bá Mưu là một trong những người bạn của Tổng Thống Diệm trước kia. Khi Tổng Thống Diệm từ chức Thượng Thư ít lâu thì thực dân Pháp lùng bắt. Chính cụ Nguyễn Bá Mưu bắt gặp giấy truy tìm ông Diệm ở Tòa Khâm Sứ nên vội báo trước mấy tiếng đồng hồ cho Tổng Thống Diệm trốn thoát vào Phan Thiết. Năm 1946, cụ Nguyễn Bá Mưu bị ám sát tại quê nhà Quảng Bình vì cụ đã ra mặt chống lại CS. Cụ Mưu mất đi để lại một vợ và hai người con trai. Trung Tá Nguyễn Bá Liên ngày nay là con trưởng của cụ Nguyễn Bá Mưu.
Năm 1954, Tổng Thống Diệm về nước giữ chức vụ Thủ Tướng. Qua năm 1958, Tổng Thống Diệm gắn huy chương cho một đơn vị Thủy Quân Lục Chiến thắng trận ở Cà Mau. Người trực tiếp chỉ huy trận thắng này là Trung Úy Nguyễn Bá Liên. Khi gắn huy chương cho vị Sĩ Quan này, Tổng Thống Diệm đã hỏi lý lịch. Tổng Thống Diệm nghe xong rồi nói: ''Tôi biết thân sinh của anh'', Trung Úy Nguyễn Bá Liên hết sức cảm động.
Ít hôm sau Tổng Thống Diệm sai người thân tín từ Sài Gòn xuống Mỹ Tho tìm gặp Trung Úy Nguyễn Bá Liên. Người thân tín này cho biết, cụ muốn Trung Úy về làm Tùy Viên bên cạnh Tổng Thống, Trung Úy Nguyễn Bá Liên tỏ lời cám ơn và xin cụ cho được đi chiến đấu. Tổng Thống Diệm không ép nài và lấy làm bằng lòng người chiến sĩ gan dạ ấy.
Nhưng Tổng Thống vẫn quan tâm đến sự giúp đỡ gia đình Nguyễn Bá Liên, Tổng Thống Diệm đã ra lệnh cho ông Trần Sử bí thư riêng, dành miếng đất trống sát cầu Gia Hội Huế cho vợ con cụ Nguyễn Bá Mưu. Lời hứa này chần chừ qua thời gian mà chẳng thấy thực hiện gì cả. Vì thế gia đình Nguyễn Bá Liên chán nản không hỏi han gì nữa.
Rồi những năm thịnh vượng của chế độ, Tổng Thống Diệm bận bịu với tình hình cùng những hưng vượng đó quên đi gia đình người bạn đã cứu sống mình.
Mẩu chuyện về gia đình Trung Tá Nguyễn Bá Liên là điển hình để cho những ai nói rằng đồng hương đã hưởng ân lộc vĩ đại dưới chế độ Ngô Đình Diệm.
Tôi nói lên là ngụ ý chứng minh thái độ phân minh của Tổng Thống Diệm. Đồng hương chỉ là một mối tình cảm sâu xa, chứ không phải hậu thuẫn chức tước đẩy đưa lên địa vị cao sang trong xã hội. Đồng thời tôi cũng không nói Tổng Thống Diệm là người quên ơn bội nghĩa, có thể trường hợp Trung Tá Nguyễn Bá Liên gặp trở ngại vì chính quyền địa phương hoặc những cấp dưới mà Tổng Thống Diệm không hay biết.
Đồng hương của Tổng Thống Diệm phần đông chất phác, hiền hòa, nghèo khổ nhưng vẫn tiềm tàng khí phách. Dù rằng quê nhà có một vị Tổng Thống, họ vẫn sống đủ mọi thứ nghề trong những năm rời xa quê cha đất tổ.
Đối với cậu Cẩn, đồng hương là một danh dự đối với gia đình Cậu. Trong những buổi tiệc hằng năm họp mặt một lần, cậu rất ân cần thăm hỏi từng cá nhân. Chính cậu đốc thúc những món ăn đưa lên cho đồng hương. Cậu hỏi han mọi thứ chuyện. Và đặc biệt lưu tâm đến những đồng hương nghèo để tìm phương tiện giúp đỡ. Nhưng hầu như cậu nói cho có chuyện rồi sau bữa tiệc từ giã ngôi nhà ở Phú Cam, mọi chuyện đều vùi lấp chẳng còn gì để đề cập, hy vọng.
Đồng hương được Tổng Thống Diệm mến chuộng, nên có nhiều người Trung "cần nhầm", đồng hương để kiếm hoạn lộ. Trung Tá Nguyễn Huỳnh, người Quảng Nam, Trung Tá Lê Như Hùng người Huế, dân biểu Hà Như Chi quê quán Thừa Thiên nhưng sống ở Quảng Bình khá lâu, ông Tôn Thất Văn Tỉnh Trưởng Qui Nhơn đều tự đặt mình là người chung xứ sở với Tổng Thống Diệm. Những nhân vật được liệt vào trường hợp này. Nếu kể ra hết thì biết bao giờ ngưng hồi bút ký này được. Vì thế bọn này ngồi trên đầu trên cổ thiên hạ. Trong lúc đó ai ai cũng nghĩ rằng đồng hương với Tổng Thống hèn chi không làm lớn.
Chế độ Ngô Đình Diệm thịnh vượng một thời gian dài nhưng mọi thứ đầy rẫy hiềm khích nghi kỵ. Từ Mật Vụ, Tướng Lãnh, cá nhân trong gia đình Tổng Thống đến đồng hương là những dư luận xuyên tạc rồi đi đến huyền thoại.
Bất cứ chính quyền nào, bất cứ xã hội nào bọn người nịnh bợ vẫn có, vẫn sống. Trong cái hội đồng hương cũng lắm con sâu mục nát. Mục nát ở đây là nhân vị con người, những ông Quận, ông Giám Đốc đồng hương được nâng lên địa vị cao sang lại có nhiều hành động tồi bại. Gây lên nếp quen thuộc dưới mắt người có quyền sinh sát như cậu Cẩn, Tổng Thống Diệm, ông bà Ngô Đình Nhu. Những chuyện đáng khổ tâm đó làm cho những người đồng hương tha thiết với chế độ đâm ra thẹn thùng.
Tôi đã chứng kiến một người đồng hương ăn vận sang trọng (không quen biết), khi thấy cậu Cẩn tra điếu thuốc lên mồm, liền vội vàng từ xa chạy lại quỳ xuống lấy bật lửa đốt cháy, châm thuốc cho cậu Cẩn. Những nét mặt của những người đồng hương hiện diện ngoảnh mặt đi chỗ khác.
Chứng kiến cảnh chướng tai gai mắt đang xảy ra. Cử chỉ này vô tình đã ''dạy thói xấu'' cho cậu Cẩn. Nếu vô phước một vị nào khác về sau mà không làm như thế sẽ bị đi xa, tiêu tan một đời.
Trường hợp đồng hương ''cần nhầm'', Dân Biểu Hà Như Chi luôn luôn theo sát cạnh bà Nhu, dạ dạ vâng vâng mất hết phong độ nam nhi chi chí. Lắm người than phiền âm thầm ông Dân Biểu này.
Đúng với danh nghĩa đồng hương là những người không ham danh lợi. Hàng năm đến nhà cậu Cẩn vì nhiệm vụ, vì tình nghĩa là ông Phó Tỉnh Trưởng Tài Chánh Thừa Thiên Nguyễn Công Hà.
Tôi đã gặp ông Nguyễn Công Hà nhiều lần. Ông ta là một chuyên viên giỏi, mẫu người hiền từ đạo đức, ông ta ủng hộ Tổng Thống Diệm hết lòng hết tâm. Tuy là Phó Tỉnh Trưởng nhưng vẫn sống cuộc đời bình thường.
Ông nói chuyện với tôi rất thân mật như người trong gia đình. Sự vồn vã của ông tự nhiên, chất phác. Ông luôn luôn tỏ ra thái độ kính trọng Tổng Thống Diệm.
Những người như ông Nguyễn Công Hà lại không được thăng chức. Theo thiển ý của tôi ông ta xứng đáng làm Tỉnh Trưởng hơn là Phó Tỉnh Trưởng.
Sau ngày 1-11-63, tôi ra Huế để vơi đi cơn buồn, hồi tưởng đến Tổng Thống Diệm. Tôi gặp lại ông Nguyễn Công Hà, thái độ của ông vẫn như xưa. Ông thương tiếc Tổng Thống Diệm vô cùng. Ông nói với tôi ông sẽ xin thôi cái nghiệp công chức để sống cuộc đời thảnh thơi hơn mà không bận bịu, vương vấn công danh.
Chế độ mới đang nổi cơn thịnh nộ, những lời đơn sơ của ông Nguyễn Công Hà, tôi đủ hiểu, ông ta một mực thờ phụng Tổng Thống Diệm. Trong những lời đó, tiềm tàng sự luyến tiếc.
Ông hỏi tôi rất nhiều về giờ phút cuối cuộc đời Tổng Thống Diệm. Tôi chỉ cười mà không khêu động lại những đau thương của vị Tổng Thống đã khuất.
Lúc về Sài Gòn tôi hơi hối hận vì đã không tâm sự với một người cùng một dạ với mình. Rồi đâm ra buồn thêm.
Tôi ở Huế non một tuần, những người có máu mặt với chế độ Ngô Đình Diệm dường như tránh né tôi. Có lẽ họ sợ chế độ mới để ý tôi. Tùy Viên của một Tổng Thống bị giết. Sợ liên lụy là phải, sự đời nhiều lúc bỉ ổi không thể đo lường được.
Tôi tự đóng khung đời sống. Tôi không muốn kết bạn, kết bè với ai nữa. Tôi nghĩ đến những người trung thành với chế độ, ra vào khép nép với gia đình Tổng Thống Diệm nay phản bội để trở nên nhân vật thời thế. Rồi đến đồng hương hàng năm thăm viếng Tổng Thống Diệm. Ở ngôi nhà Phú Cam chỉ còn kỷ niệm và đồng hương tự động qui tụ rồi cũng tự nó tan rã theo với người quá cố.
Trích trong "Nhật ký Đỗ Thọ"
Nguồn: Fb Hồn Việt
