Ca sĩ Khánh Ly, Ít Điều Chưa Kể

Ca sĩ Khánh Ly. (Hình: VietnamNet)

Nghe tin ca sĩ Khánh Ly có thể sẽ không trình diễn nữa, sau cơn đau gần nhất ở tuổi 80. Những bài tình ca không hạnh phúc của Trịnh Công Sơn chắc rồi cũng sẽ đến lúc vắng lời tri âm của một đời người, giã từ một thế hệ lắng nghe nhiều hơn ý nghĩa thưởng thức.

Cũng giống như vắng tiếng hát Thái Thanh, mất thêm tiếng hát Hoàng Oanh, Quỳnh Giao, Lệ Thu… và Khánh Ly, không gian của một nền văn hóa quen thuộc yêu dấu sẽ khép dần cánh cửa đời, mọi thứ từ đây ắt sẽ vang vọng trên một chiều không gian khác, sâu thẳm và bất diệt trong lòng người miền Nam.

Từ cuối năm 2012, khi Khánh Ly chọn về Việt Nam để nối kết với khán giả, sóng gió của đời ca hát lại nổi lên không biết bao lần. Phía hải ngoại gọi bà là phản bội. Phía quốc nội thì luôn có những ý kiến tấn công chực chờ, thậm chí là những đòn phép diễn ra, thù địch khó tưởng. Nhưng một lớp người như Phạm Duy, Du Tử Lê… và Khánh Ly xuất hiện ở trong nước, xét cho cùng, đó là sự khẳng định thầm lặng: Quê hương và dân tộc là bất diệt, còn chính trị hay chế độ chỉ là giai đoạn.

Và nói cho cùng, sự xuất hiện của những con người và dòng văn hóa từng bị xô đuổi này, hóa ra, phía được hưởng lợi nhiều nhất là khán giả Việt Nam, con người và văn hóa Việt Nam. Bất chấp có những ý kiến không thích từ phía quyền lực.

Ca sĩ Khánh Ly về nước, trình diễn, mang một tư thế khác hơn, so với nhiều ca sĩ khác. Bà đón nhận những cuộc tấn công từ trên báo chí, cho đến hệ thống, mà thường là im lặng. Có người quen trách bà là sao không phản ứng, có lần bà nói “hơn thua, rồi sau đó là gì?”. Bà chỉ đặt câu trả lời chung cuộc khi cần thiết.

Tháng Tám 2014, show diễn lớn của ca sĩ Khánh Ly ở Đà Nẵng bị điều tiếng, bởi nhạc sĩ Phó Đức Phương, giám đốc Trung tâm bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, đến tận nơi ngăn cản, nói với báo chí rằng ca sĩ Khánh Ly không xin phép tác quyền các nhạc phẩm Trịnh Công Sơn. Chuyện ồn ào nhiều ngày, nhưng ai cũng biết đứng sau sự việc này là bà Trịnh Vĩnh Trinh, em ông Trịnh Công Sơn. Dĩ nhiên, chuyện không phải vì ít đồng tác quyền, mà là chuyện khác.

Mãi khi mọi chuyện tưởng chừng bế tắc, bà mới đưa ra bức thư tay của Trịnh Công Sơn viết riêng cho bà. Mà dường như biết trước chông gai sẽ có, từ những người quen mặt, giấy xác nhận này cũng được công chứng với luật pháp Mỹ. Vậy là hết chuyện, dù còn vài ba ý kiến rách việc với tham vọng cản đường yếu ớt. Như trong bức thư có tựa đề “Chữ ký cuối cùng của một người dành riêng cho một người”, mà bà đã tiên đoán những vô thường về sau: “Ngày mai ai biết được ngày mai đời mình sẽ ra sao. Một chớp mắt đã bãi biển nương dâu. Một chớp mắt đã nghìn trùng xa cách. Một chớp mắt đã thành kỷ niệm. Đã là quá khứ.”

(Nguồn: QT)

Hồi năm 2014, khi các buổi diễn của ca sĩ Khánh Ly xuất hiện nhiều hơn, đột nhiên có một quan chức ở Ủy ban Nhân dân TP Hồ Chí Minh phát biểu là cần hạn chế các buổi diễn của Khánh Ly, vì nói rằng bà đã từng đội nón lính VNCH, ký tên lên bom thả xuống Hà Nội.

Một lần phỏng vấn, tôi có hỏi về chuyện này, ca sĩ Khánh Ly cười ngất. Bà nói “chị biết có người làm vậy, nhưng không phải chị”. Tôi gặng hỏi, nhưng bà chỉ cười, “thôi, không nên để họ bị phiền làm gì”.

Về sau tôi mới biết “họ” là nghệ sĩ cải lương Bạch Tuyết. Trong chuyến đi An Lộc, tình nguyện đến thị sát mặt trận vào tháng Mười Hai 1972, nghệ sĩ Bạch Tuyết đội nón sắt, trên có dòng chữ “Muốn hòa bình phải dội bom Bắc Việt”. Về sau có người nhắn tin trên Youtube hỏi, nghệ sĩ Bạch Tuyết trả lời với đại ý “hồi đó cô còn nhỏ nên bị dụ”. Nghệ sĩ Bạch Tuyết sinh năm 1945, đến 1972 là 27 tuổi. Năm 26 tuổi bà và nghệ sĩ Hùng Cường từng mở riêng gánh hát Hùng Cường – Bạch Tuyết, thành danh vang dội một thời.

Tháng Sáu 2022, đêm nhạc của ca sĩ Khánh Ly ở Đà Lạt bị gọi điện từ Cục Nghệ thuật Biểu diễn đến Lâm Đồng để khiển trách. Theo một quan chức không xưng tên từ Hà Nội, nói: “Chúng tôi đã nhận được thông tin ca sĩ Khánh Ly hát tác phẩm không nằm trong danh sách Ban Tổ chức gửi Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng khi xin cấp phép cho chương trình. Cục đã làm việc với Sở để có hướng xử lý. Hiện Sở VH-TT&DL tỉnh Lâm Đồng đã xử lý hành chính đơn vị vi phạm”.

Còn phía Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng cũng xác nhận bà Khánh Ly hát bài Gia Tài Của Mẹ – ca khúc không nằm trong danh sách bài hát được cơ quan chức năng duyệt trước đó. “Qua làm việc, đơn vị tổ chức đêm nhạc thừa nhận có sai sót trong quá trình tổ chức nên chúng tôi đã lập biên bản để xử lý theo quy định của pháp luật”, một cán bộ Sở của tỉnh Lâm Đồng cho hay. Tóm lại, ai cũng vô can trước chuyện ca sĩ Khánh Ly “làm càn”.

Trên các trang, nhóm ngôn luận cực đoan ùa lên như có pháo lệnh, chửi rủa, hả hê “đáng lắm, đâu phải là muốn về được Việt Nam là tự tung tự tác”. Đáng nói, mọi tờ báo nhà nước đều lờ tịt chuyện ngày 14/12/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định 144/2020/NĐ-CP bỏ hẳn quy định về việc cấp phép phổ biến tác phẩm sáng tác trước năm 1975 hoặc tác phẩm của người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Tức gọi tên bài Gia Tài Của Mẹ chỉ là cớ, và là cớ nhảm!

Nhưng ít ai tưởng tượng nổi, là trong danh sách duyệt của chương trình “Dấu Chân Địa Đàng” của ca sĩ Khánh Ly biểu diễn ở Đà Lạt, mọi bài hát đều được cấp phép, kể cả bài Gia Tài Của Mẹ. Còn lý do gì để có đợt “phong sát” kỳ quái như vậy, xin dành cho một dịp khác, chi tiết với tên người cùng nhiều câu chuyện tương tự.

“Tại sao bà Khánh Ly dám qua mặt pháp luật như vậy?”, một loạt các bình luận và status xuất hiện, như muốn bỏ tù hay cấm hát vĩnh viễn Khánh Ly ở Việt Nam, nhưng không ai thử đặt nghi vấn về câu chuyện này.

Tháng Bảy 2022, đêm nhạc của ca sĩ Khánh Ly diễn ở Nhà Hát Lớn Hà Nội, đã thành công bất ngờ, không có khán giả nào rời ghế trước khi chương trình đóng màn, và có hẳn một số quan chức phía Nam, cũng như một số nghệ sĩ đến âm thầm, bày tỏ sự ủng hộ cho sự kiện “phong sát” bên ngoài ít biết lý do, nhưng trong giới nghệ thuật và tổ chức chương trình ai cũng hiểu.

Sau lần đó, tôi cũng thắc mắc vì sao ca sĩ Khánh Ly không đưa ra văn bản duyệt đầy đủ để bảo vệ mình. Nhưng không có cơ hội vì sau đó bà đã quay lại Mỹ. Nhưng một người quen, và hiểu tính cách của ca sĩ Khánh Ly thì nói với tôi “rõ là bà không muốn đôi co với những kẻ chỉ mượn cớ bắt nạt, và hơn nữa, thời gian sẽ nói giùm mọi thứ, kẻ làm sai sẽ sai hoàn toàn, mà không còn cơ hội nào để biện minh”.

Tuấn Khanh

Nguồn: https://saigonnhonews.com/van-hoa-van-nghe/ca-si-khanh-ly-it-dieu-chua-ke/

************

Bài đọc thêm về Sinh Nhật 80 Tuổi Của Ca Sĩ Khánh Ly

Tiếng Hát Khánh Ly - Trần Mộng Tú

Khánh Ly và thân hữu bên chiếc bánh sinh nhật 80 tại Bowers Museum, 7 tháng 3, 2025. Hình từ trái: Hòa Bình, Linh Kochan, Thương Linh, Khánh Ly, Kiều Chinh, Thúy Hằng

Đọc trên Việt Báo thấy hình ảnh Mừng Sinh Nhật Ca Sĩ Khánh Ly 80 tuổi với những bài viết về cuộc đời và tiếng hát của chị.

Tôi cũng muốn gửi lời chúc mừng tuổi 80 của Chị. Chúc Chị khỏe mạnh mãi mãi để tiếp tục hát cho những người Việt, yêu tiếng Việt và trong đó có tôi nữa nghe.

Trời cho Khánh Ly một giọng hát đặc biệt. Chị hát nhạc của ai cũng hay nhưng đặc biệt là hát nhạc Trịnh Công Sơn. Nhạc của Trịnh Công Sơn là nhạc viết về chiến tranh, nhạc kể lại những chết chóc, mất mát, tang thương của một nước nhược tiểu. Gọi nhạc Trịnh là Nhạc Phản Chiến cũng không sai vì lời trong bài hát vừa ru ngủ vừa làm cho những người lính chùn tay, buông súng không muốn chiến đấu nữa.

Trời sinh ra Khánh Ly để hát, nhưng đặc biệt để hát nhạc Trịnh Công Sơn. Với giọng khao khao kể lể chậm rãi Chị làm cho người nghe như thấy trước mặt một khúc phim chiến tranh quay chậm. Những bài hát nghe một lúc người lính muốn buông súng, không phải đầu hàng mà muốn quay về với gia đình, về hậu phương… một hậu phương chưa bao giờ an bình. Họ muốn quay về vì không biết ngày mai có còn quay về được nữa hay không?

Một lần tôi bất chợt nghe Khánh Ly hát:

Ta không thấy em từ bấy lâu nay, mùa mưa làm rừng đước dâng đầy/trên cao gió hát mây như tóc/tràm đứng như em một dáng gầy. Mỗi con lạch là mỗi xót xa, mỗi giòng sông là mỗi tuổi già, thành phố đâu đây khuất hình khuất dạng, cuộc chiến già nua theo mỗi tiếng ca…. (Thơ U Minh- Nguyễn Tiến Cung, Phạm Duy phổ nhạc.)

Tiếnh hát của chị rời rạc, kể lể. Bài hát không có tiếng súng tiếng bom nào cả, nhưng qua cái giọng nhừa nhựa chẫm rãi của chị ta thấy như những trang sách viết về chiến tranh đang lật từng tờ và người lính đó đang bì bõm trong rừng đước U Minh. Anh không bao giờ còn gặp lại người yêu nữa. Anh tử trận hay người yêu đã bỏ đi xa? Kết thúc nào cũng buồn cả.

Tôi nghe đi nghe lại nhiều lần đoạn hát giản dị này và lúc nào nghe cũng ứa nước mắt.

Còn nữa… tiếng hát Khánh Ly là tiếng hát cho chiến tranh ngay từ tiếng hỏa tiễn đầu tiên dội vào thành phố miền Nam và tiếng hát của chị đong đưa trên những xác người của cuộc chiến hơn 20 năm giữa hai miền Nam Bắc.

Đôi khi tôi tự hỏi có bao giờ Chị bị chính tiếng hát của mình khi hát nhạc Trịnh Công Sơn làm u uẩn đời sống hay không? Những bài hát đầm đìa nước mắt và bom đạn! Những giọt nước mắt khô và những bom đạn không tiếng nổ đó, đã ảnh hưởng như thế nào trong đời Chị.

Tôi chúc Chị những ngày tháng sau 80 năm đời là những ngày an vui khỏe mạnh.

Trần Mộng Tú

3/15/2025

************

Đêm Mừng Sinh Nhật Khánh Ly 80 Tuổi – Đêm Của Lòng Tử Tế Gặp Nhau - Ngọc Lan

Photo Nguyễn Lập Hậu

Lần đầu tiên tôi có cơ hội được một mình ngồi trò chuyện với cô Khánh Ly là một ngày của Tháng 3 cách đây tròn 15 năm – khi được sếp phân công phỏng vấn viết bài về sự có mặt của cô trong một đêm nhạc mang tên “Du Mục” của nhóm The Friends.

Tôi vẫn nhớ như in lần đầu gặp gỡ đó – giữa Khánh Ly – người được xem như một trong những huyền thoại của làng âm nhạc Việt Nam, và tôi – một phóng viên mới bước vào nghiệp cầm bút chưa đầy 2 năm.

Nơi cô hẹn tôi là quán phở Nguyễn Huệ của chú Cảnh ‘Vịt’ (chú Cảnh đã bỏ trần gian đi rong chơi ở chốn xa lắc xa lơ nào cũng đã vài năm). Hôm đó, chồng cô, nhà báo Nguyễn Hoàng Đoan, chở cô tới. Trong hơn một tiếng đồng hồ, tôi đã hỏi cô nhiều câu – phần lớn chả ăn nhập gì đến chương trình cô sắp tham gia – mà chỉ là những câu hỏi tôi tò mò muốn biết về Khánh Ly – một người được bao người ngưỡng mộ, bao người mơ ước được gặp mặt – lại đang ngồi đối diện tôi, cùng tôi uống cà phê trong quán phở, và làm tôi bị say thuốc lá J.

Cuộc trò chuyện trong lần đầu gặp đó khiến tôi có một cảm tình rất đặc biệt dành cho cô. Và bài viết “Khánh Ly: ‘Gánh đời nặng quá…’” trở thành một trong những bài báo mà tôi tâm đắc cho đến tận bây giờ.

Khởi đi từ đó, tôi có thêm nhiều cơ hội được viết về Khánh Ly, về những chương trình mà cô góp mặt. Viết với niềm thương yêu, cảm kích, có. Viết với sự tiếc nuối khi thấy có gì chưa vẹn tròn, có. Viết với nỗi hờn giận như bị… phản bội, cũng có.

Tôi nhớ hoài bài tôi viết trong blog mang tên “Một thần thái, một bản lĩnh đã mất trong tôi” vào ngày 1 tháng 5, 2014, khi nghe tin cô trở về biểu diễn ở Hà Nội. Tôi giận cô, không phải vì cô về hát ở Việt Nam, mà giận “khi tôi nhìn thấy hình cô trên một trang báo mạng trong nước, mà lại không có một lời với những người đã thương mến cô, nơi này,” dĩ nhiên trong đó có tôi.

Nhưng tôi chẳng bao giờ là người giận lâu, bởi tôi không là người thích đóng đanh suy nghĩ của mình để biến nó thành một điều bất di bất dịch. Tôi hiểu thiên đường của người ca sĩ chính là được hát ở nơi có người chờ nghe họ hát, bất kể đó là ở đâu, với tất cả những lý do có thể hiểu và không thể hiểu. Tôi dõi theo bước chân cô quay về nơi gọi là quê hương, nơi có bao người chờ đợi được nhìn thấy một Khánh Ly bằng xương bằng thịt, sau gần 40 năm lìa xa, để có thể cảm nhận được nỗi niềm, cảm xúc của một người mà tên tuổi đã trở thành biểu tượng cho một thứ tín ngưỡng thuộc về lẽ thắng-thua, được-mất của một dân tộc vốn bị chia rẽ từ thuở ban sơ.

Tôi nhớ, 15 năm trước, lần đầu gặp Khánh Ly khi cô ở tuổi mà người Mỹ bắt đầu về hưu, cô đã nói, “Người nghe tìm đến những nơi Khánh Ly hát là để gặp nhau, để nhắc nhớ. Bởi Khánh Ly như trở thành một kỷ niệm của một thế hệ, chứ không còn là một cá nhân nào nữa. Họ đến nghe là để tìm về những kỷ niệm.”

Tôi tin cô nói rất thật lòng.

Hơn 10 năm qua, người ta có mặt tại những chương trình mà ca sĩ chính là Khánh Ly có phải chỉ để nghe giọng hát của Khánh Ly không? Tôi tin chắc rằng không. Thời gian đã thật sự khắc dấu vào tiếng ca của nữ hoàng chân đất ngày nào. Giọng hát Khánh Ly, một thứ giọng bình dị không cần làm dáng nhưng lại có ma lực của men say khiến người ta mê đắm từ các giảng đường Đại Học, tới các phòng trà, sân khấu từ Sài Gòn qua tới Mỹ ngày nào, đã càng lúc càng trầm đục hơn, khắc khoải hơn, nặng nề hơn theo năm tháng.

Nhưng, điều đó chẳng bao giờ làm người ta bận tâm. Bởi. Khánh Ly là huyền thoại. Khánh Ly là biểu tượng. Nghe Khánh Ly là nghe bằng ký ức. Nghe Khánh Ly là nghe bằng hoài niệm. Nghe Khánh Ly để trôi trong cõi riêng của mình, theo cách mình muốn.

Và có lẽ cũng chính vì thế, mà tôi cứ thấy mắt mình nhòe nhoẹt khi ngồi nhìn cô Khánh Ly trong 'Đêm Mừng Sinh Nhật Khánh Ly 80 Tuổi' được chị Hòa Bình và nhóm bạn hữu NTM tổ chức vào tối Thứ Sáu, 7 Tháng 3, tại Bảo Tàng Bowers Museum ở Santa Ana.

khanh ly thoi banh sinh nhat photo ngoc lan

Khánh Ly thổi bánh sinh nhật 80 trên sân khấu Bowers Museum. Ảnh: Ngọc Lan

Tôi nhìn Khánh Ly, người ca sĩ tròn 80 tuổi, vừa rời khỏi bệnh viện sau cơn tai biến nhẹ mới hai ngày đã có mặt trước những khán giả đặc biệt đến vì lòng thương mến cô – như cách cô hay nói – để trò chuyện, để hát, để dẫn dắt mọi người quay lại hành trình mà cô đã đi, cũng là hành trình của bao người có mặt, bằng tất cả sức lực mà cô có thể có, qua một số ca khúc “Da Vàng” - để tôi nhận ra chân giá trị của cuộc đời này là gì.

Và cũng lần đầu tiên, tôi hiểu vì sao khi Khánh Ly hỏi “Sống trong đời sống cần có cái gì?” trong số vô vàn những nhu cầu cần phải có, Trịnh Công Sơn bảo “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng.” Tấm lòng đó để làm gì khi mình chẳng ăn được khi mình đói? Tấm lòng đó cũng chẳng làm cho mình ấm khi mình lạnh? Nhưng hãy cứ sống với một tấm lòng, một tấm lòng tử tế, dù chỉ để gió cuốn đi.

Tôi cảm thấy may mắn khi được có mặt trong “Đêm Mừng Sinh Nhật Khánh Ly 80 Tuổi”. Một đêm được ban tổ chức thực hiện một cách chỉnh chu đến từng chi tiết, như cách mà Hòa Bình và nhóm bạn hữu của chị đã từng làm, để thể hiện tất cả tình cảm mà họ có dành cho Khánh Ly, người ca sĩ mà họ thương quý như một người mẹ, một người bạn, một tri kỷ.

Một đêm mà khán giả, có người từ Úc, từ Canada, từ nhiều tiểu bang xa xôi, đã không quản ngại đường xa để có mặt chúc mừng Khánh Ly 80 tuổi, có mặt để ôn lại kỷ niệm, để thấy lòng chợt từ bi khi vẫn còn thấy nhau. Một đêm mà người ca sĩ vừa trở về từ bệnh viện, nhiều lúc khó khăn khi phải hát cho tròn nhịp, vẫn xuất hiện theo cách đẹp nhất, Khánh Ly nhất, có thể.

Tôi gọi “Đêm Mừng Sinh Nhật Khánh Ly 80 Tuổi”– đêm của lòng tử tế gặp nhau,” cũng là vì vậy.

Ngọc Lan

***********

Khánh Ly - Giọng Hát Là Nơi Neo Đậu Của Một Thế Hệ - Uyên Nguyễn

Một góc trong phần trưng bày tiệc Sinh Nhật Khánh Ly 80 Tuổi, Bowers Museum, 7 tháng 3, 2025. Photo: Nguyễn Lập Hậu

Lịch sử vốn không có hồi kết, cũng không có khởi đầu. Chỉ có những bản nhạc viết trên nền cát bụi và người ca sĩ là cơn gió đi ngang, hát lên một lần rồi biến mất, để lại những dư âm chờ ai đó nhặt nhạnh lại.Nhưng nếu lịch sử là một kẻ khốn kiếp chỉ biết cách lặp đi lặp lại trò đùa tàn khốc của nó, thì giọng hát của Khánh Ly là một tiếng vọng, một dư chấn, một chứng nhân không thể nào bị vùi lấp. Bà hát không phải để an ủi mà để chạm vào những vết thương chưa bao giờ liền da, bà hát không để quên mà để nhớ, không để vuốt ve mà để những ai còn sống phải đối diện với ký ức.Đó là một giọng hát đã từng bước qua những thành quách vinh quang và lụi tàn, những cơn lốc lịch sử cuốn phăng mọi giá trị, những năm tháng lưu đày trên chính quê hương mình và sau nữa, trên những vùng đất xa lạ. Bà là một ca sĩ, như một mảnh vỡ của một định mệnh dân tộc, một cánh chim lạc loài giữa trận cuồng phong lịch sử, một linh hồn lưu lạc không chỉ trên bản đồ mà còn giữa những tầng ký ức hoang hoải của thời gian.

Không ai có thể chối bỏ rằng nếu không có Khánh Ly, nhạc Trịnh Công Sơn sẽ không bao giờ có sức sống của ngày hôm nay. Một bài hát chỉ thực sự được sinh ra khi có người hát nó với đúng định mệnh của mình. Trịnh Công Sơn viết nhạc như một kẻ rót rượu vào bóng tối, còn Khánh Ly hát nhạc ông như một người uống nó đến say mèm. Họ gặp nhau không phải chỉ vì định mệnh, mà vì cả hai cùng chia sẻ một nỗi buồn trầm thống về con người, về thời cuộc, về những mất mát không gì cứu chuộc nổi. Nếu Trịnh Công Sơn là một triết gia lãng tử, một người rong ruổi trên những nẻo đường của tư tưởng, thì Khánh Ly là hiện thân của chính những triết lý ấy, là tiếng nói thành hình, là giọng ca vẽ nên toàn bộ bức tranh u ám của một thời đại.

Giọng hát của bà không mang vẻ đẹp của sự hoàn hảo, không có sự lung linh, không có chất kiêu kỳ hay sắc sảo, mà là một giọng hát cũng chờ bị bào mòn bởi bụi đường như tất cả, từng bị ngâm trong những trận mưa của Sài Gòn cũ, từng bị nung trong cái nóng thiêu đốt của những đêm dài không ngủ, đã bị vỡ vụn bởi những chuyến đi mà ngày trở lại đầy truân chuyên. Nó trầm, nó khàn, nó như một vết thương mãi mãi không liền miệng. Nghe bà hát, không ai có thể tách rời được bà khỏi những bài ca của mình. Người ta không chỉ nghe để thưởng thức, mà nghe để chịu đựng, để dằn vặt, để chấp nhận những gì đã mất là những gì sẽ không bao giờ tìm lại được.

Người đàn bà ấy, đứng trên sân khấu với mái tóc buông dài, đôi chân trần và một ánh mắt không có gì ngoài sự thản nhiên. Người ta gọi bà là "Nữ Hoàng Chân Đất," nhưng bà không phải là Hoàng Hậu của bất cứ điều gì ngoài nỗi buồn nhân thế. Đó là sự thản nhiên của một người đã thấy hết những gì cuộc đời có thể mang lại: những đỉnh cao, những vực sâu, những ngày tháng của ánh hào quang và những đêm dài của sự cô đơn tuyệt đối. Nếu có một người nào hát về sự mất mát mà không làm cho nó trở nên ủy mị, nếu có một người nào hát về những điều tan vỡ mà không cần phải gào thét, thì đó là Khánh Ly.

Người ta yêu bà vì bà không có gì để yêu ngoài giọng hát. Không vẻ đẹp lộng lẫy, không sự quyến rũ phù phiếm, không ánh hào quang sân khấu kiểu minh tinh, chỉ có một giọng hát như một tiếng thở dài kéo lê qua nhiều thế hệ. Giọng hát đó đã đi từ những quán cà phê nhỏ bé đầy khói thuốc ở Đà Lạt, đến những sân khấu lớn của Sài Gòn, từ những đêm nhạc trong bóng tối chiến tranh đến những buổi diễn trước hàng nghìn khán giả ở hải ngoại, từ một đất nước rách nát vì bom đạn đến một miền ký ức không còn biên giới. Bà không toan tính làm một ngôi sao. Nhưng bà là một nhân chứng.

Nếu nghe Khánh Ly hát "Diễm Xưa" lúc này, người ta không còn thấy cô gái mộng mơ nào đó đứng bên song cửa mà chỉ thấy một hoài niệm bị vắt kiệt, một nỗi nhớ đã bị nấu chảy thành màu thời gian. Nếu nghe "Cát Bụi", người ta không còn sợ cái chết, vì cái chết vốn đã nằm trong từng nốt nhạc. Nếu nghe "Hạ Trắng", người ta sẽ không còn nghĩ đến mùa hè, mà nghĩ đến một người đi xa, mãi mãi không quay về.Bà hát về quê hương trong khi bị lưu vong. Bà hát về hòa bình trong khi chiến tranh bủa vây. Bà hát về cái chết với nụ cười ngắt tạnh, hát về nỗi đau mà không hề rơi nước mắt. Khánh Ly chính là một nghịch lý sống – một người đàn bà bị trôi giạt, nhưng giọng hát lại là nơi neo đậu của cả một thế hệ.

Lịch sử Việt Nam có những chuỗi ngày không ai muốn nhắc đến, những cuộc chiến không ai muốn nhớ lâu. Những thân phận bị bỏ quên. Những bài hát bị cấm đoán. Nhưng chính trong những lãng quên ấy, giọng hát của Khánh Ly lại trở thành một phần ký ức. Không chỉ vì bà là một ca sĩ lớn, mà vì bà là một giọng hát rưng rưng khóc.

Không ai có thể chối bỏ từng có một thời gian dài, bà đã bị quên lãng trên chính quê hương mình. Bà trở thành kẻ lưu vong ngay cả khi tiếng hát của mình vẫn vang lên đâu đó, vẫn được hát lại bởi những thế hệ sau. Nhưng không một ai có thể thay thế bà. Bởi vì giọng hát ấy không phải chỉ là âm thanh, mà còn là những gì đã bị thời gian vùi lấp. Bà không hát để được nhớ đến, nhưng cuối cùng, chính những kẻ quên bà lại là những kẻ không bao giờ thiếu được giọng hát Khánh Ly.

Không ai có thể ngăn một ngọn gió. Không ai có thể ngăn một tiếng hát. Người đàn bà chân đất đó vẫn hát dù thế giới có xoay vần, dù thời đại có đổi thay, dù người nghe có biến mất vào quá khứ. Người ta có thể quên một đất nước, một cuộc chiến, một nền văn minh, nhưng sẽ không thể quên giọng hát đã từng là nơi neo đậu của cả một thế hệ – giọng hát đã giữ lại những gì lịch sử muốn xóa đi, giọng hát đã an ủi những kẻ không có quê hương, giọng hát đã cất lên giữa cơn bão và còn vang vọng mãi mãi.

Cuộc đời này, suy cho cùng, cũng chỉ là một bài hát buồn, ngân lên giữa cơn gió, rồi tan vào hư vô. Nhưng nếu có một giọng hát có thể níu lại những gì đã bị đánh mất, nếu có một giọng hát có thể khiến những người lưu lạc tìm thấy bóng dáng quê nhà trong những giai điệu cũ, thì đó chính là giọng hát Khánh Ly. Một giọng hát như vết thương của lịch sử, một giọng hát như hơi thở cuối cùng của một thời đại, một giọng hát không bao giờ mất.

Chốn Bụi, ngày 13 tháng Ba, 2025

Uyên Nguyên

*************

Anh Có Cùng Em Thấu Hiểu Hai Chữ Khánh Ly? - Orchid Lâm Quỳnh

Ca sĩ, thân hữu, khán giả trong phần "Hát Cùng Khánh Ly", với bài hát Hãy Yêu Nhau Đi, tại khán trường Bowers Museum, đêm xuân 7 tháng Ba, 2025

Z, Anh thương,

Em không hiểu, tự bao giờ, em đã bỏ lại sau lưng thói quen nghĩ về anh. Một thói quen vẫn thường đem cho em những rung động thắm thiết. Em đã từng nghĩ về anh, khi nghe một bài nhạc cũ, khi đọc một câu thơ, hay thoáng thấy đâu đó một màu xanh cổ tích. Khoảng thời gian qua, đầu em rỗng, tim em đông cứng…

Môi nào hãy còn thơm cho ta vơi cuộc tình
Tóc nào hãy còn xanh cho ta chút hồn nhiên
Tim nào có bình yên, ta rêu rao đời mình
Xin người hãy gọi tên. (TCS)

Giữa sự tịch lặng của khán phòng, tiếng hát cô vang lên, thanh thoát. Và thế, sau bao năm hiu hắt, màu xanh cổ tích, dịu dàng, đằm thắm, lại quay về bên em. Anh có nhớ tấm hình em khoe anh, xúng xính trong chiếc áo dài. Anh nói bằng ngôn ngữ của anh, áo em đẹp quá, thật hợp với mái tóc của em. Lúc đó em chỉ tủm tỉm cười cảm ơn anh. Thật ra, em không thú thật với anh rằng, đó là hình ảnh em bắt chước cô Khánh Ly, một hình ảnh đậm nét Việt Nam mà em hằng ngưỡng mộ.

Anh thương,

Trong suốt khoảng thời gian chúng ta, với nhau… Dù anh luôn tò mò, nhưng em rất ít chia sẻ về quê hương em. Dù chúng ta lớn lên trên cùng mảnh đất, chúng ta không bị giới hạn ngôn ngữ, chúng ta cùng được hấp thụ chung một nền văn hoá, chúng ta cùng học chung dưới một ngôi trường… Nhưng em vẫn luôn mang mặc cảm của một cô gái ở trọ, trên mảnh đất của anh, mỗi khi em nhìn sâu vào đôi mắt xanh màu cổ tích.

Những câu chuyện em kể anh nghe, luôn được chọn lọc. Đó là những câu chuyện về hồn thơ Mai Thảo, cõi nhạc Phạm Đình Chương, hay hình ảnh lịch lãm của bác Cảnh, một công tử Hà Thành, luôn hào sảng trong mọi tình huống. Và lẽ dĩ nhiên, Trong đó, có những mẩu chuyện mang tên Khánh Ly. Thời đó, khi chỉ là một cô gái ở tuổi đôi mươi, em phải cố gắng khoe với anh về huyền thoại Khánh Ly. Anh phải hiểu rằng, ẩn sâu dưới những mặc cảm, tự ti, trong thế giới của em, đã có một chân dung, một nhan sắc bất diệt mang tên Khánh Ly. Tiếng hát đó đã vượt rào cản thời gian, không gian, để ở mãi với dân tộc em cho tới ngày hôm nay.

Và đêm qua, chân dung ấy đã mang bao tâm hồn, bao thế hệ cùng trở lại bên nhau. Anh biết không, trong khuôn viên rộng lớn của Bowers Museum, em đã nhận ra, và tìm về với bao nhiêu gương mặt thân quen mà đã từ lâu em không gặp. Họ là những tên tuổi lớn của mọi lĩnh vực từ văn chương, âm nhạc cho đến điện ảnh... Họ là những vị đã bước qua tuổi tám mươi, đến những em nhỏ chưa tròn đôi mươi. Họ là những nhân chứng của cuộc chiến tranh. Như một định mệnh, những tâm hồn ấy lại ngồi bên nhau để cùng nghe tiếng hát vang lên:

“Tình ngỡ chết trong nhau
nhưng tình vẫn rộn ràng
Người ngỡ đã quên lâu
nhưng người vẫn bâng khuâng” (Trịnh Công Sơn)

Bỗng dưng, em thấy nhói đau lồng ngực trái. Em hiểu ra rằng, những người hiện diện đêm hôm qua, không phải để nghe tiếng hát Khánh Ly, mà họ muốn được sống lại với những kỉ niệm của bảy mươi năm thăng trầm với huyền thoại Khánh Ly. Kỷ niệm đó có thể là hình ảnh của quán Văn, của khuôn viên trường Đại Học, của chiến tranh, của tình yêu, và cả của cái chết. Kỷ niệm đó là hình ảnh của một cô gái đôi mươi, với mái tóc dài kín bờ vai, thao thao bất tuyệt kể về những huyền thoại của dân tộc mình, cho người thanh niên với ánh mắt xanh màu cổ tích.

Cuối cùng, em đã nhận ra, tại sao, dù không liên hệ máu mủ, em vẫn không cho phép người nào có những lời lẽ khiếm nhã về Cô. Em cũng không cho phép những lời khen tặng dành cho người khác mà không phải là Cô. Như em đã từng nổi giận khi nghe những câu khen ngợi như: “hình ảnh bọn trẻ hát nhạc Trịnh thật dễ thương, bọn trẻ làm sống lại dòng nhạc Trịnh Công Sơn.” Anh biết không, em đã lỗ mãng quát lên: “Có chết đâu mà làm sống lại.” Với em, cõi nhạc Trịnh Công Sơn mãi mãi bất tử với tiếng hát Khánh Ly. Đối với em, đó không chỉ là tiếng hát, mà là một chân dung, một tấm lòng của người mẹ, một trái tim người con gái Việt Nam máu đỏ da vàng, một nhan sắc bất diệt.

Đêm khép lại bằng những lời chúc sức khoẻ đến với cô và những lời cảm ơn. Riêng em, em nợ cô một lời xin lỗi, em đã sử dụng hình ảnh cô như một vũ khí để tấn công anh, người con trai có đôi mắt xanh màu cổ tích. Em xin lỗi anh, vì cuối cùng, cho dù chúng ta có nói chung một ngôn ngữ, được hít thở chung bầu không khí an lành trên mảnh đất tự do, anh sẽ không làm sao có được sự nhói đau bên lồng ngực trái mỗi lần tiếng hát ấy vang lên:

“Sống trong đời sống, cần có một tấm lòng, để làm gì em biết không? Để gió cuốn đi.” (Trịnh Công Sơn)

Orchid Lâm Quỳnh

**************

Khánh Ly: 80 Tuổi Đời, 60 Năm Chuyên Chở Kỷ Niệm - Hà Giang

Khánh Ly thổi bánh sinh nhật 80 tuổi trong khán phòng Bowers Museum hôm 7/3/2025 (Hình: Hà Giang)

“Nếu không có tiếng hát Khánh Ly thì chúng ta có những gì, còn gì?”

Nếu chỉ được chọn một câu để nói về người ca sĩ đã cống hiến gần cả cuộc đời cho âm nhạc, thì tôi xin chọn câu nói trên của MC Lê Đình Ysa trong “Đêm Mừng Khánh Ly 80 Tuổi” được nhóm bạn trẻ NTM với Nina Hòa Bình Lê, Ann Phong, Lê Đình Ysa, Nguyễn Lập Hậu, Jimmy Nhựt Hà... tổ chức vào tối thứ Sáu 7/3/2025 tại quận Cam, Nam California.

60 năm đi hát là 60 năm Khánh Ly trở thành người đồng hành thầm lặng của biết bao thế hệ người Việt, giúp chúng ta chuyên chở biết bao kỷ niệm. Tiếng hát Khánh Ly không chỉ ở cạnh chúng ta trong khi vui, mà còn sát cánh bên ta trong lúc buồn, khi phải đối diện với niềm tuyệt vọng, hay sự cô đơn trơ trụi nhất của phận người. Thật vậy! Hình như ít kỷ niệm nào của chúng ta không thấp thoáng tiếng hát Khánh Ly. Và biết bao câu hát của Khánh Ly đánh thức được trong ta những kỷ niệm tưởng đã vùi sâu trong tâm trí?

Khánh Ly vừa bước vào Scupture Garden của Bowers Museum, với Jimmy Nhựt Hà và Patrick Hoàng

Khi chúng tôi đến với “Đêm Mừng Khánh Ly 80 Tuổi”, thì khu được gọi là Scupture Garden của Bowers Museum ở Santa Ana đã khá đông. Ánh sáng lung linh làm ấm bầu trời sáu giờ tối California, dù đã vào Xuân, nhưng vẫn lạnh. Chào đón mọi người là bức “scupture” lớn, gồm những mẫu tự làm nên tên Khánh Ly, trên đó dán đầy hình ảnh và bài viết ghi lại sinh hoạt và hành trình của người ca sĩ vừa tròn 80 tuổi đời. Một tác phẩm trang nhã góp phần tạo nên không khí đặc thù của buổi tiệc.

Theo đề nghị của ban tổ chức, đa số khách đến dự, cả nam lẫn nữ, đều mặc áo dài Việt Nam. Mọi người hoặc xúm xít trò chuyện, hoặc bận rộn chụp hình với nhau và với nhân vật chính. Nhưng trong không khí lễ hội ấy, chẳng hiểu sao tôi thấy bần thần với cảm nhận hình như có nét đăm chiêu thấp thoáng đâu đó trên khuôn mặt của cả Khánh Ly lẫn vài người trẻ trong ban tổ chức.

Thính phòng chật ních khi mọi người kéo nhau vào để nghe Khánh Ly hát và “hát cùng Khánh Ly”. Nhìn những tấm phông lớn trước mặt, tôi chưa hết bần thần thì tiếng hát Khánh Ly thời còn là “Nữ Hoàng Chân Đất” bỗng vang lên, khi ban tổ chức cho chiếu khúc phim ngắn, mở đầu bằng một buổi trình tại Quán Văn vào đầu năm 1968.

Không gian chùng lại một giây rồi tiếng hát đầy âm hưởng ngày xưa phủ thính phòng, mang đến cho khán giả cảm giác dễ chịu. Chất giọng quen thuộc: khàn khàn, trầm ấm, chậm rãi và bình thản chỉ có ở một người từng trải của Khánh Ly, đặc biệt đêm nay như ném tung người tham dự vào vùng kỷ niệm. Kỷ niệm của từng người và ký ức của tập thể. Ký ức mà chúng ta, có lẽ từ ngày rời xa Việt Nam, dù chỉ trong vô thức, đi đâu cũng mang theo trong tâm khảm. Ký ức tưởng chừng ngủ yên, nhưng chỉ chờ đúng dịp là bất thần trỗi dậy. Quanh tôi, nhiều người nhắm mắt như muốn đắm hẳn mình vào cái thời thanh xuân xa xưa của cả mình lẫn người ca sĩ mình yêu mến.

Nhưng chỉ vài phút sau những đôi mắt ấy mở lớn, cùng hướng lên sân khấu, khi màn trình diễn những bản nhạc Trịnh Công Sơn đã làm nên tên tuổi Khánh Ly của Hân Holidays và các bạn trẻ được vỗ tay nồng nhiệt...

Và khán giả sững sờ khi được MC Lê Đình Ysa cho biết ban tổ chức và gia đình Khánh Ly vừa trải qua những ngày lo âu, vì Khánh Ly vừa bị tai biến mạch máu nhẹ, phải nằm bệnh viện từ sáu ngày trước, mới được xuất viện cách đó hai hôm.

Mọi người đồng loạt đứng lên chào khi Khánh Ly được hai người đỡ hai bên dìu lên sân khấu. Dáng dấp vẫn thanh lịch, nhưng bước chậm vì chân đi chưa vững, Khánh Ly cúi đầu chào khán giả, rồi chu đáo ra dấu mời mọi người an vị, trước khi ngồi xuống ghế.

“Tôi không biết mình phải bắt đầu như thế nào? Vì có quá nhiều điều mình muốn nói và không muốn nói...”

Vừa nói vừa ngừng lại để thở, vẻ mệt thoáng trên khuôn mặt, nhưng giọng Khánh Ly vẫn rõ ràng, dù có lúc run run... đứt quãng vì xúc động.

“Hôm nay tôi được 80 tuổi...”

Khánh Ly bắt đầu.

“Ở cái tuổi này... chỉ mới cách đây một tuần lễ thôi, tôi tưởng là tôi không được gặp các anh chị nữa.”

“Tôi nói với con tôi, nói con ở đây với mẹ, tại vì mẹ có thể đi bất cứ lúc nào. Và tôi đã nằm trong bệnh viện được sáu ngày rồi. Ngày hôm nay con tôi nó cũng không muốn cho tôi đến, nó sợ là tôi chịu không nổi. Thì tôi mới nói với con tôi tôi nói tôi chỉ muốn cho con tôi nó hiểu... Một người phải như thế nào thì mới được mọi người thương...”

Tôi muốn các con tôi phải hiểu điều đó bởi vì không phải một mình tôi mang ơn mọi người mà tôi muốn các con tôi cũng phải mang ơn mọi người đã góp tất cả những gì đẹp đẽ nhất cho mẹ nó trong suốt 60 năm...

Hôm nay tôi phải đến, sống chết cũng phải đến, hát được hay không hát được thì tôi cũng phải đến...

Tôi nói thật là đứng còn chưa vững nữa, nhưng mà tôi sẽ cố gắng, tại vì các anh chị nghe tôi cũng 60 năm, 70 năm rồi, nghe nhiều cũng chán… cho nên thôi ráng đi, chúng ta nghe nhau lần nữa...”

“Tôi phải đến, sống chết cũng phải đến...”

Những lời trần tình ấy lại thêm một lần làm không gian chùng xuống.

- “Mới xuất viện hai ngày mà vẫn cố gắng đến. Khánh Ly trân trọng khán giả quá!”

Một người ngồi cạnh tôi phàn nàn mà giọng nghe đầy trân quý.

Không chỉ trân trọng, mà Khánh Ly, dù mới qua cơn thập tử nhất sinh, tối hôm ấy đã đến với mọi người để tỏ lòng tri ân. Đó là tấm lòng, là cách sống của một người đã cùng Trịnh Công Sơn mang thông điệp “sống trong đời sống cần có một tấm lòng” reo rắc khắp nơi và đi vào lòng hàng triệu người.

Khánh Ly ơi, người cần phải tri ân chính là chúng tôi, những người đã nhờ lời ca của Trịnh Công Sơn và tiếng hát của Khánh Ly mà thấy lại được góc phố Sài Gòn, con đường đất đỏ, mái tranh ở làng quê, tìm lại được những lúc da diết nhớ người yêu, những đêm lo âu nghe tiếng đại bác... Tiếng hát Khánh Ly với chúng tôi không chỉ là một phần của ký ức, mà là một phần của cuộc đời.

Tâm sự xong, Khánh Ly bắt đầu hát, lúc một mình, lúc cùng người phụ họa....

Nắng có còn hờn ghen môi em
Mưa có còn buồn trong mắt trong
Từ lúc đưa em về
Là biết xa nghìn trùng...

“Nếu chúng ta đưa nhau về mà biết xa, xa nghìn trùng thì chúng ta có đưa không?”

...Ru từng ngọt bùi đã qua
Ru người lận đận héo khô
Yêu em, yêu thêm tình phu.
Yêu em lòng chợt từ bi bất ngờ...

“Tôi nghĩ là có lẽ chỉ có người khi đưa người, biết xa nghìn trùng mà vẫn đưa, chỉ có những người có tấm lòng như thế thì mới có thể yêu em yêu thêm tình phụ, mới có thể yêu em lòng chợt từ bi bất ngờ...”

Ngày xưa mỗi khi đi hát Khánh Ly hát một hơi mười mấy bài không nghỉ. Đêm nay Khánh Ly cũng hát nhiều dù chỉ điểm qua mỗi bài vài câu. Giọng không còn được như xưa, nhưng Khánh Ly đã vận hết sức bình sinh để làm tròn từng câu từng chữ. Xen kẽ với tiếng hát là những lời tâm sự, là chia sẻ nhân sinh quan, là nói như chưa bao giờ được nói, như sẽ không còn dịp để nói...

Khán giả có người hát theo, có người cố cầm nước mắt khi thấy giọng người ca sĩ mình hâm mộ và quý yêu ngập ngừng... đứt quãng. Người bạn ngồi bên tôi nãy giờ thừ người lạc vùng ký ức, giờ kín đáo lấy khăn lau nước mắt, và trong bóng tối của thính phòng tôi thấy những đôi mắt khác cũng long lanh...

Không khóc, nhưng đêm ấy nghe Khánh Ly hát tôi lần lượt sống lại cảm xúc của nhiều giai đoạn cuộc đời.

Như lần nói dối nhà để theo bạn đi nghe Nữ Hoàng Chân Đất hát ở Hội Quán Cây Tre ngày nào.

Rồi một lần kia khăn gói đi xa
Tưởng rằng được quên thương nhớ nơi quê nhà
Lòng thật bình yên mà sao buồn thế
Giật mình nhìn tôi ngồi khóc bao giờ...

Như ngày bố đi làm về muộn, mang cho chúng tôi cái máy cassette và cuốn băng Ca Khúc Da Vàng. Rồi buổi tối hôm ấy, thay vì bắt mỗi đứa ngồi một góc để làm homework, bố cho tụi tôi xúm xít nghe đi nghe lại những “Người Con Gái Việt Nam Da Vàng,” “Huế, Sài Gòn, Hà Nội,” “Đêm Nghe Tiếng Đại Bác,” rồi cười vui khi cả bọn chúng tôi cùng nghêu ngao hát theo Khánh Ly bài “Nối Vòng Tay Lớn”

....Rừng núi dang tay nối lại biển xa
Ta đi vòng tay lớn mãi để nối sơn hà
Mặt đất bao la, anh em ta về
Gặp nhau mừng như bão cát quay cuồng trời rộng
Bàn tay ta nắm nối tròn một vòng Việt Nam...

Như ngày bơ vơ trong trại tị nạn Indiantown Gap vào cuối năm 1975, tôi lịm người trong nỗi nhớ nhà, khi được nghe Khánh Ly hát trên sân cỏ với một người Mỹ mà sau này tôi mới biết tên là Richard Fuller, có tên tiếng Việt là Phú.

Đêm nay hòa bình sao mắt mẹ chưa vui
Mẹ hãy ra xem đường phố ngập người
Đêm nay hòa bình mắt mẹ buồn như kinh
Lời kinh đêm ru căn nhà lạnh
Ru me một mình
Ru mẹ một mình ôm bóng đêm...

Trong không gian trang trọng và đẫm ấm tình người, “Đêm Mừng Khánh Ly 80 Tuổi” không chỉ là sự tri ân khán giả dành cho một giọng ca huyền thoại, mà còn là dịp để những ai mang trong tim tiếng hát đó được nhắc nhở những kỷ niệm sâu đậm nhất trong cuộc đời mình.

Dù vừa trải qua cơn bệnh, Khánh Ly vẫn cố đến với mọi người, vẫn hát, và quan trọng hơn, tâm sự và nhắn nhủ với chúng ta về ý nghĩa của cuộc đời, ý nghĩa đó chính là tình người.

Sống trong đời sống cần có một tấm lòng
Để làm gì em biết không?
Để gió cuốn đi

Vâng! Chỉ để gió cuốn đi.Gió ơi, đêm nay và những đêm sau nữa, hãy tiếp tục đưa những lời trần tình của Khánh Ly, một người trong tim tràn ắp tình thương yêu và lòng tri ân đến khắp nơi...

Và cũng xin gió luôn gửi đến người ca sĩ đã 60 năm chuyên chở kỷ niệm cho đời lời tri ân sâu sắc nhất, của những người có dịp và không có dịp tham dự “Đêm mừng Khánh Ly 80 tuổi”...

Vì “ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau!”

Tháng Ba, 2025

Hà Giang

Nguồn: https://vietbao.com/p301417a321650/khanh-ly-80-tuoi-doi-60-nam-chuyen-cho-ky-niem

Ca sĩ Khánh Ly, Ít Điều Chưa Kể - Tuấn Khanh

Tống Phước Hiệp

Bài được đọc nhiều nhất

Những bài mới nhất