Một nghiên cứu mới trên tạp chí Science Advances trình bày nghiên cứu mới nhất chứng minh hiệu quả tiềm năng của vaccin Covid-19 dạng hít. Vaccin này là một trong số nhiều loại vaccin đang được phát triển với thiết kế để có thể sử dụng qua đường xịt mũi.

"Các loại vaccin hiện có chống lại Covid-19 rất thành công, nhưng phần lớn dân số thế giới vẫn chưa được chủng ngừa và nhu cầu quan trọng là phải có thêm nhiều loại vaccin dễ sử dụng và hiệu quả trong việc ngăn chặn bệnh tật và lây truyền," Paul McCray, nhà nghiên cứu từ Đại Học Iowai, giải thích.

McCray đang làm việc cùng với các đồng nghiệp từ Đại học Georgia về vắc-xin Covid-19 dạng một liều, được cung cấp qua đường xịt mũi. Loại vaccin đặc biệt của họ sử dụng một loại virus có tên là virus parainfluenza 5 (PIV5), được tối ưu hóa để biểu hiện protein đột biến từ SARS-CoV-2.

PIV5 vô hại ở người và các thí nghiệm trước đây với virus như một hệ thống phân phối vaccin đã cho thấy nó có hiệu quả trong các nghiên cứu trên động vật, nhằm chống lại MERS, một loại coronavirus khác. Dữ liệu mới cho thấy vaccin Covid-19 thử nghiệm có hiệu quả trên chuột và chồn sương.

"Chúng tôi đã phát triển nền tảng vaccin này trong hơn 20 năm và chúng tôi bắt đầu nghiên cứu các công thức vaccin mới để chống lại Covid-19 trong những ngày đầu của đại dịch", Biao He, từ Đại Học Georgia, cho biết. "Dữ liệu tiền lâm sàng của chúng tôi cho thấy vaccin này không chỉ bảo vệ chống lại nhiễm trùng mà còn làm giảm đáng kể cơ hội lây truyền."

Một số loại vaccin Covid-19 dạng hít trong các giai đoạn phát triển khác nhau.

Các loại vaccin truyền thống thường được sử dụng bằng cách tiêm bắp. Tuy nhiên, việc tiêm chủng đi kèm với vô số rào cản khiến các chiến dịch tiêm chủng rộng rãi trở nên phức tạp và tốn kém. Các vaccin đã tiêm thường cần được bảo quản lạnh và phải được quản lý bởi các chuyên gia y tế. Bơm tiêm cũng là một nguồn tài nguyên hữu hạn và các vấn đề về nguồn cung cấp đã gây ra các vấn đề lời đối với việc triển khai vaccin Covid-19.

Trên thực tế, một loại vaccin xịt mũi hiện đang được bán trên thị trường. Nó được gọi là FluMist, loại vaccin này nhắm vào bệnh cúm. Nhưng mặc dù đã được phê duyệt trong khoảng một thập niên, trong khoảng thời gian đầu, cả Học Viện Nhi Khoa Hoa Kỳ và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ đều khuyến nghị tiêm vaccin cúm thay vì sử dụng phiên bản hít này. Nhưng gần đây, lời khuyên này đã được thay đổi sau khi một công thức mới cho thấy hiệu quả được cải thiện trong mùa cúm 2019-20.

Cùng với việc dễ dàng sử dụng vaccin dạng xịt mũi, có một giả thuyết mạnh mẽ cho thấy việc cung cấp vaccin trực tiếp đến mô niêm mạc ở đường hô hấp trên có thể bảo vệ cục bộ tốt hơn bệnh nhân khỏi nhiễm trùng.

"Trong một số trường hợp, vaccin tiêm vào cơ có thể tạo ra khả năng miễn dịch ở bề mặt niêm mạc, nhưng có một nguyên tắc chung là nếu bạn đưa vaccin tới bề mặt niêm mạc, bạn có xu hướng tạo ra một lớp bảo vệ mạnh mẽ hơn tại vị trí đó", Darrell Irvine, một nhà kỹ thuật sinh học từ MIT, đã nghiên cứu phát triển vaccin hít trong vài năm, chia sẻ. "Thật không may, chúng tôi chưa có công nghệ tuyệt vời để gắn kết các phản ứng miễn dịch bảo vệ đặc biệt các bề mặt niêm mạc đó".

Một báo cáo từ nhóm nghiên cứu tại MIT của Irvine, được công bố vào đầu năm nay, đã chứng minh hiệu quả tuyệt vời với một phương pháp mới khi gắn peptide vaccin vào protein albumin. Các nghiên cứu trên chuột cho thấy vaccin dạng hít tạo ra sự gia tăng gấp 25 lần các tế bào T miễn dịch, so với cùng loại vaccin tiêm vào cơ.

Một số lượng nhỏ vaccin Covid-19 dạng hít hiện đang được thử nghiệm trên người ở giai đoạn đầu. Đầu năm 2021, các nhà nghiên cứu từ Đại Học Oxford đã bắt đầu thử nghiệm giai đoạn 1 trên người cho phiên bản xịt mũi của vaccin ChAdOx1 nCoV-19 (giờ đây đã trở nên quen thuộc hơn với tên gọi vaccin AstraZeneca).

Các loại vaccin truyền thống thường được sử dụng bằng cách tiêm bắp.

Sandy Douglas, điều tra viên chính của cuộc thử nghiệm, cho biết ban đầu họ đang nghiên cứu hồ sơ an toàn của thuốc xịt mũi ở những tình nguyện viên trẻ, khỏe mạnh. Người ta hy vọng việc cung cấp vaccin Covid-19 qua mô hô hấp trên có thể bảo vệ tốt hơn trong việc chống lại bệnh nhẹ và lây truyền sau này. Nhưng Douglas cũng lưu ý rằng việc sử dụng thuốc dạng hít cũng sẽ làm tăng khả năng hấp thu vaccin.

"Có nhiều người sẽ thấy hệ thống phân phối qua đường mũi hấp dẫn hơn, điều này có nghĩa là khả năng hấp thu vaccin cao hơn ở những nhóm đó. Ví dụ như vaccin cúm được sử dụng trong các trường học ở Vương quốc Anh", Douglas cho biết.

Nhìn chung, có khoảng 7 loại vaccin Covid-19 dùng qua đường mũi đang trong giai đoạn thử nghiệm ban đầu trên người, nhưng vẫn chưa rõ liệu đường dùng này có hoạt động hiệu quả đối với SARS-CoV-2 hay không. Gần đây nhất, công ty dược phẩm Altimmune đã ngừng nghiên cứu ứng cử viên vaccin dạng hít của mình, sau khi các thử nghiệm ở người Giai đoạn 1 cho thấy phản ứng miễn dịch yếu.

Richard Kennedy, một nhà nghiên cứu miễn dịch tại Mayo Clinic, cho biết dường như ngày càng rõ ràng rằng vaccin dạng hít sẽ không hoạt động đối với tất cả các mầm bệnh. Một số nghiên cứu đã kết thúc trong thập niên qua chỉ ra rằng việc phát triển vaccin Covid-19 dạng xịt qua mũi có thể không phải là một nhiệm vụ đơn giản. Nhưng hy vọng với việc nghiên cứu đang tiến triển với tốc độ nhanh chóng, chúng ta sẽ có một số câu trả lời trong năm tới.

"Không có nhiều vaccin niêm mạc được cấp phép", Kennedy cho biết. "Những loại vaccin này có hiệu quả đối với một số mầm bệnh nhất định, nhưng điều này có thể đúng hoặc không đối với SARS-CoV-2."

Nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Science Advances.

Tham khảo NewAtlas