Phương pháp này đã vẽ nên bức tranh thú vị về sự thỏa mãn ở thời điểm cụ thể thông qua một hoạt động cụ thể (cách thức gần tương tự đã được thực hiện bởi nhà tâm lý đoạt giải Nobel – Daniel Kahneman thuộc Đại Học Princeton). Theo Kahneman, người ta nên theo hình thức thăm dò cụ thể để lần ra đầu mối của ý niệm hạnh phúc, bằng trực nghiệm thực tế của đối tượng hơn là xem xét bề mặt chung chung. Cụ thể hơn, một du khách đến Ý hẳn có lúc cáu tiết bởi sự chậm chạp của người phục vụ hoặc thè lưỡi kinh hãi trước giá cả đắt đỏ nhưng khi kết thúc chuyến du lịch và được hỏi “Kỳ nghỉ như thế nào?”, đối tượng hẳn sẽ huyên thuyên rằng mình thật vui và chỉ kể lại những kỷ niệm thú vị nhất.

Của cải đem lại hạnh phúc?

Một trong những vấn đề lớn nhất liên quan nghiên cứu hạnh phúc là mức độ thỏa mãn như thế nào mới gọi là hạnh phúc. Trong hầu hết trường hợp, người ta thường liên tưởng mức độ thỏa mãn vật chất đến cảm giác hạnh phúc. Tuy nhiên, tiền chưa là tất cả, giàu có chưa là tối thượng. Từ năm 1960 đến cuối thập niên 1980, GDP Nhật tăng gấp năm; bây giờ, mỗi hộ gia đình Nhật có hơn một xe hơi và bình quân mỗi người Nhật xài ít nhất 1.000 USD/năm cho du lịch giải trí. Biểu đồ giá trị vật chất ở Nhật liên tục tiến lên nhưng biểu đồ trạng thái tâm lý thỏa mãn cuộc sống lại phẳng lì như mui chiếc Lexus của họ vậy! Và Nhật gần như luôn lên cơn sốt với “dịch” khủng hoảng tâm lý. Christian Science Monitor cho biết, doanh số thuốc an thần tại Nhật tăng liên tục những năm gần đây. Chưa hết, trong khi mỗi 42 giây có một đám cưới tại Nhật thì mỗi hai phút, một cặp vợ chồng Nhật nào đó lại đưa nhau ra tòa ly hôn. Nhật không là trường hợp duy nhất. Hàn Quốc ngày nay có thể hãnh diện tạo dựng thành công một nền kinh tế công nghiệp tiêu dùng có đẳng cấp thế giới nhưng người dân nước này vẫn lắc đầu khi được hỏi về sự hài lòng cuộc sống hiện tại. Còn Mỹ? Thập niên 1950, Trung tâm nghiên cứu ý kiến quốc gia cho biết có 1/3 người Mỹ phát biểu rằng mình “rất hạnh phúc”; bây giờ, GDP đầu người ở Mỹ cao hơn gấp đôi thập niên 1950 nhưng tỉ lệ người “rất hạnh phúc” vẫn không tăng chút nào. Khảo sát tại Anh cũng tương tự. GDP nước này đã tăng từ 34 tỉ USD lên hơn 2 ngàn tỉ USD trong 50 năm qua nhưng tỉ lệ đối tượng thỏa mãn cuộc sống hiện thời vẫn ngang bằng so với thống kê ghi nhận giữa thập niên 1970. Thế thì cảnh nhà nghèo có khiến người ta vui sướng? Tất nhiên là không. Nghiên cứu của giáo sư Ruut Veenhoven (Đại Học Erasmus, Rotterdam, Hà Lan) – một trong những chuyên gia nghiên cứu đề tài hạnh phúc số một thế giới hiện nay – cho thấy rằng những người sống tại nước nghèo, với thu nhập ít hơn 10.000 USD/năm, đều cho biết họ rất không hạnh phúc. Giàu cũng không cười và nghèo cũng không vui, vậy thì vấn đề nằm ở chỗ nào? Hai thập niên qua, loạt nghiên cứu xã hội và tâm lý học cho thấy không có sự quan hệ then chốt giữa số tiền kiếm được và mức độ thỏa mãn có được. Khảo sát của báo Time tại Mỹ cho biết mức độ hạnh phúc có khuynh hướng tăng khi thu nhập tăng đến 50.000 USD/năm nhưng sau cột mốc đó, tiền nhiều hơn đã không còn mang lại ảnh hưởng cho niềm vui hạnh phúc. Tiền không hứa hẹn đem lại hạnh phúc, một phần bởi hiện tượng mà giới xã hội học gọi là “sự lo lắng liên quan”. Khảo sát tại Mỹ đã chứng minh rằng cho dù kiếm được bao nhiêu, người ta cũng muốn kiếm được nhiều hơn mới có thể “vui với đời”. Do vậy, một trong những nguyên nhân đem lại cảm giác bất hạnh là đối tượng không tự thỏa mãn với những gì đang có. Kinh tế gia Carol Graham (Viện nghiên cứu Brookings, Washington DC) cho biết sự kỳ vọng tương lai có ảnh hưởng ít nhiều đến cảm giác hạnh phúc. Tuy nhiên, bi kịch cuộc đời ở chỗ tất cả chúng ta đều được “điều kiện hóa” để nghĩ rằng sẽ không ổn chút nào nếu năm nay không kiếm được nhiều tiền hơn năm ngoái, và như vậy chúng ta không nhớ mình đang có gì và mức độ cuộc sống hiện tại đã có thể được xem là đạt “chuẩn hạnh phúc” đối với nhiều người khác...

Yếu tố văn hóa nền

Calcutta (Ấn Độ) có thể được xem là một trong những thành phố nghèo nhất thế giới. Phố xá đầy ổ chuột và nước sạch là thứ xa xỉ đối với nhiều người dân. Tuy nhiên, theo phương pháp tính điểm của Edward Diener, Calcutta hiện xếp thứ 4 (trong hệ thống tổng cộng 7 điểm), biểu thị mức độ “hoan lạc” (trong tâm trạng công chúng) hơn nhiều so với các thành phố tráng lệ sung túc khác trên thế giới. Dân Mỹ Latin cũng là nhóm đối tượng được đánh giá hạnh phúc nhất thế giới, theo rất nhiều nghiên cứu trong nhiều năm. Ngoài ra, một trong những quốc gia sống trong nền kinh tế nghèo nhưng người dân có cảm giác an nhiên tự tại nữa là Philippines. Khảo sát giá trị thế giới do Đại học Michigan thực hiện cho biết Philippines là một trong những nơi có điểm (hạnh phúc) cao nhất châu Á, hơn cả các nước-khu vực giàu như Đài Loan, Nhật và Hàn Quốc. Đất nước quanh năm sống chung với bão lụt, lở đất, núi lửa… này luôn sẵn sàng nở nụ cười. Với người dân Philippines, hạnh phúc không là vật chất mà là xã hội, là cộng đồng. Họ vui với gia đình cũng như bạn bè. Họ tự miêu tả mình là mababaw ang kaligayahan (dễ cười), và như vậy, họ cười từ trong nhà ra đến ngoài ngõ… Giải thích quan niệm sống lạc quan này, giới nghiên cứu cho rằng yếu tố văn hóa là một trong những thành tố quan trọng. Có thể lấy ý kiến của nhà tâm lý Martin Seligman (Đại Học Pennsylvania) làm kết luận. Trong quyển Authentic Happiness, Seligman cho rằng có ba thành tố tạo ra hạnh phúc: sự vui thích; sự thu hút (gia đình, công việc, tình cảm, sở thích…) và ý nghĩa. Trong ba con đường dẫn đến hạnh phúc trên, Seligman cho rằng sự vui thích là yếu tố có giá trị thấp nhất.