Tập Thơ “Đêm” NTKM – Âm Sắc Mộng Còn Lang Thang Giấc Mơ Trong Cuộc Sống

“Mộng còn lang thang giấc mơ trong cuộc sống” là câu thơ của thi sĩ Nguyễn Thị Khánh Minh, bất ngờ tôi, như nốc ly rượu đỏ cất lâu năm ngây ngất dịu dàng. Tập thơ đề tựa ngắn gọn: “Đêm”, có hai tiêu đề chính “bóng sáng” và “bóng tối”, nên tôi gọi là “âm sắc”. Chữ “sắc” ngoài nghĩa giản dị màu sắc còn chuyên chở vài ý nghĩa khác, như sắc thái, sắc hình, sắc tướng, sắc danh…, đặc biệt trong ngôn ngữ Phật giáo, sắc còn tượng trưng cho vật chất. Khoa học vũ trụ cũng dùng tiêu biểu cho “vật nhìn thấy được” để phân biệt với “chất tối” / dark material, thứ vật chất mà trí người chưa biết tới, giống như không nhìn thấy được tia tử ngoại hay X-Ray, hồng ngoại tuyến v.v… Như vậy, ánh sáng thuộc về vật chất. Phật nói, vật chất thì sinh-hoại, không tồn tại vĩnh hằng. Ngày nay, hạt lượng tử Quantum cho con người biết thêm, vật chất như chính nó, có lưỡng tính, một tính (hiện ra) hạt và tính kia (biến thành) sóng. Sóng vô hình vì mắt người không nhìn thấy. Kinh Phật có tả những thế giới “vô sắc” hay “vô hình” trong vũ trụ, nhẫn đến xứ phi-tưởng, phi-phi-tưởng (ẩn dụ?).

Sơ lược để trở lại với bóng sáng và bóng tối của nhà thơ Nguyễn Thị Khánh Minh, ngầm mang một ý nghĩa khá quen thuộc, là “ảo ảnh” [Bóng tối chỉ là ảo ảnh – NTKM]. Từ ngữ mang ý nghĩa “không có thực” này đối với “tự ngã” con người rất bị đố kỵ. Phật khẳng định “bản ngã là thứ không có thật”, con người trở nên khủng hoảng trầm kha, bởi trí óc tự cho nó chính là chủ nhân ông cái thân đựng nó, nên lý trí hách dịch tuyên bố “tôi tư duy nên tôi hiện hữu” [Descartes]. Nếu nói một cách nghiêm túc, con người từ đó “biết buồn”.

***

Nguyễn Thị Khánh Minh ấn hành tập thơ Ký Ức Của Bóng năm 2013. Bóng đã là một đối tượng tư duy của thi-văn sĩ thơ mộng này. Bóng trở thành chữ mang dấu ấn nàng, Du Tử Lê bấy giờ, viết về văn chương óng ả của nàng, như sau:

“Tôi nghĩ, một ngày nào, gặp lại Nguyễn, tôi sẽ nói:

“Cảm ơn Khánh Minh. Cảm ơn những lượng phù sa mà, Khánh Minh đã bù đắp cho những sạt, lở chữ nghĩa nơi dòng sông tản văn của chúng ta, hôm nay.”

Từ đó, tôi thấy tôi đã cùng gió… bay lên. Bay lên.
“Bay lên. Gió ơi.”
(Du Tử Lê)

I. Bóng Sáng
Bài đầu tiên mở ra cánh cửa bóng sáng:

Bóng Sáng
1.
“Bóng trôi ra ngoài cửa sổ
Như với theo
Cái gì vụt bay
Gió bay đi
Đêm bay đi
Giấc mơ bay đi
Chiếc cửa sổ bay đi
Nỗi chờ đợi cũng bay đi

Không còn gì
Không còn ai còn tôi
Rưng rưng
Bóng sáng
Người để lại
…
Tôi đi trên con đường khúc khuỷu của mộng
Dựa vào nó
Tôi làm đầy những lỗ hổng của giấc mơ trong cuộc sống”

Đoạn kết bài thơ, nói một cách thơ mộng:

Ánh sáng trong tôi nói
“Cái sáng từ tôi đây
Hãy dùng nó làm khiên
Hãy dùng nó làm đèn
Hãy dùng nó để tỏ
Với lòng ngươi đêm đen”

Và, ở bài “Mất Ngủ”, bóng sáng chợt nhú mình bóng tối:

“Sợ bị bỏ lại một mình trong giấc ngủ
Không còn gì chở che
Bóng tối sẽ thò tay vào
Thổi tắt cái lấp lánh của giấc mơ tôi vừa thắp lên”

Một nỗi khoắc khoải Bóng Tối tràn về, Mộng Ảo bước vào, nơi cuối bài “ý nghĩ lúc chờ xe”:

“Trong khúc khuỷu bóng tối
Tôi phải đi bao nhiêu lần giấc mộng
Để ban mai?”

Bóng và Mộng còn được nhận diện sắc màu huyễn hoặc khi người cha từ nay chỉ hiện hữu trong giấc mộng người con, Hình chỉ còn là âm sắc của Bóng, qua bài thơ “nhớ cha”, (trích đoạn):

“Cha đi vào giấc mộng
Trời mở cõi thong dong
Nhẹ rồi phương này bóng
Tàn tro một hư không”

Nhập mộng rồi cũng rời mộng, dù chỉ là giấc mộng bí mật đang xảy ra trong không gian tỉnh thức, nơi một cảnh chùa, tàn tro của người cha được gửi gắm vào huyền diệu Phật pháp, người con yêu cha thầm thì từ giã và vỗ về lòng mình:

“Thôi con về. Khép cửa
Chùa yên. Một tĩnh ở
Tro tàn rồi bụi lạnh
Rồi quen dần. Nỗi nhớ…”

Thi thoảng chỉ cần “một nhịp dừng”, sát-na thời gian đứng lại ấy chợt lóe lên giấc mơ hay những tiềm ẩn “ước mơ”:

“Biết đâu một nhịp dừng thơ dại
Tôi lại về kịp giấc tôi mơ…”

Nhà thơ cho biết ở bài thơ khác, “giấc mơ cô gái nhỏ”, được trang bị đáng ngạc nhiên:

“Cô bật những ngọn đèn. Mang rất nhiều ánh sáng đi vào giấc ngủ. Mang âm thanh trầm trầm của cha đi vào giấc ngủ. Trong túi áo ngày ấy cha đã để vào ba hạt dẻ khô cho mơ ước theo về…”

Câu thơ trên có một chi tiết làm tôi nhớ đến bộ phim cổ trang Nam Hàn gần đây, dựa vào huyền thoại một vì vua trẻ băng hà mà sau đó dân gian thấy chàng vua trẻ trung này là một anh hề lưu diễn. Chất liệu để phim dựng thành cốt truyện một anh hề bị bắt làm vua giả, thế mà được kính trọng như một minh quân. Rời bỏ vai tuồng làm vua, trên đường trở về đời sống thường dân, anh ta bị xạ tiễn ám sát và mất tích. Trong đau khổ tận cùng sau đôi năm chờ đợi mỏi mòn, người yêu chàng tin theo một tập tục cổ xưa trong dân gian là cắn bể một vỏ hạt dẻ rồi cầu xin thành tựu mơ ước lớn nhất trong đời mình thì sẽ được toại nguyện… và hai người đã sum vầy như một giấc mơ… Ba hạt dẻ khô kỷ vật là của anh hề tặng cô gái con quan với lời kể sự tích dùng để cầu xin đạt ước mơ, là chi tiết tình cờ trùng hợp thơ mộng thú vị. Điều này mang ý nghĩa khi con người có một ý lực mãnh liệt, người ấy có thể đạt được ý nguyện của mình.

Thơ đôi khi mang tính triết lý thơ mộng, có khi là trăn trở khoắc khoải, có lúc bâng khuâng nỗi phù du ngắn ngủi kiếp đời… Tựu trung, con người đều có tư duy về dòng luân hồi bất biến của Sự Sống, quy trình bốn Khổ; từ tiền đề Tứ-Đế mà vang câu Bát Nhã: “Sắc tức thị Không / Không tức thị Sắc”, con người nên nhận chân lẽ Vô Thường. Bởi vì cái “Đang Là” thật ra là cái “đang Diễn Biến”. “Niết bàn” là “thái độ” chứ không phải “trạng thái”. Kinh Pháp Cú nói rằng “chúng ta là những gì chúng ta suy nghĩ”, chính thái độ tư duy đó quyết định ta mãi “địa ngục” hay trở nên “thiên đàng”. Thái độ bừng sáng là thái độ thiên đường.

Ngôn ngữ chỉ tượng sắc tượng hình trong giới hạn, tuy nhiên ngôn ngữ thi ca chan chứa tính siêu thực, ngữ-độ diễn đạt dồi dào trừu tượng, tạo cảm tưởng thưởng thức được hương vị hay mùi vị. Người xưa đặt thơ lên đỉnh cao văn đàn không phải là tâng bốc hồ đồ.

II. Bóng Tối

Bóng tối không thể tự Nở ra bóng sáng. Ánh sáng thì xóa tan bóng tối. Nhưng ánh sáng không trường tồn, mặt trời sẽ đến lúc đốt cạn lửa, một tinh tú đủ tiêu chuẩn khi chết co rút thành hố đen. Lý thuyết Hố Đen bùng nổ sinh ra vật chất và ánh sáng, ngày nay đã được chứng minh và công nhận. Tuy nhiên, vũ trụ mang một màu tăm tối chứ không chan hòa sáng, thứ ánh sáng định nghĩa theo con người trong “chiều không-thời gian” dành cho sinh vật sống ở trái đất.

Về mặt tâm linh, sự “bừng sáng tâm thức” là mục tiêu của người tu hành đạo pháp để siêu việt ra khỏi cái gọi là “vô minh”, bấy giờ “Tâm Linh” bừng sáng câu thông cùng vũ trụ, ví giống như hạt nước hòa nhập vào đại dương nên trở thành đại dương. Như vậy, bóng tối là loại đối tượng được nhìn ngắm một cách thi vị ẩn mật… Nguyễn Thị Khánh Minh phát biểu thơ mộng như sau:

“Nếu bảo tôi vẽ bóng tối…
… Tôi sẽ vẽ tôi đang vượt qua đêm dài.
Tôi sẽ vẽ làm sao để người xem tranh thấy được.
Bóng tối chỉ là ảo ảnh...”
[người viết bài ghi nghiêng câu]

Bài thơ đầu tiên của tiêu đề “bóng tối” như sau:

Hai Bóng
1.
Ai vẽ được bóng khuya đi
Cho tôi đọ với bóng về. Của tôi

2.
Đừng bật thêm đèn nữa
Ngày đã sáng lắm rồi
(Xin lỗi) hay vì con mắt tôi
Đã quen rồi bóng tối…

Nhà thơ KM quy cho “bóng tối chỉ là ảo ảnh”. Đây chính là mấu chốt tư duy chuyển tải ẩn mật trong trong hai tiêu đề về bóng của thi tập ĐÊM. Nàng thơ có lý do sáng tạo hai nhân vật bóng sáng và bóng tối chào đời từ các tố chất, như bài thơ dưới đây:

Lý Do

1.
Mặt trời
Trong phút giây thức dậy đẹp đẽ nhất
Chàng mở mắt
Và trái đất có bình minh

Trăng
Nơi cao lồng lộng
Nàng hỏi bằng ánh mắt thơ ngây nhất
Và đêm có đêm rằm

Bóng tối
Trong lấp lánh hỏa mù
Hắn giấu mặt
Và đêm tràn ác mộng

Trong phút giây hạnh phúc nhất
Nàng nhắm mắt
Và. Đêm. Trăng mật

Trăng-mật hay mật trăng hay mật-quang, “ánh sáng của đêm” là thứ ánh sáng mà giấc mơ chung tình chung thủy, không phải ánh sáng của ngày; giấc mơ “mù lòa” trong bóng sáng và “rực rỡ” trong bóng tối:

“Bóng tối khiến giấc mơ thăng hoa
Im lặng khiến giấc mơ tràn đầy
Hiến dâng khiến giấc mơ rực rỡ
Từ đó
Giấc mơ không còn biết một thứ ánh sáng nào ngoài đêm”

Còn Bóng-tối đêm thì dường như là chất xúc tác nẩy mầm vươn lên nguồn sâu kín:

“Đêm đang đi qua giấc mơ của hoa
bằng những bước tự mãn
nuốt hết tinh túy sắc mầu
phủ dụ khát vọng chồi non
Mãn khai cảm xúc
…

Khi đi ngang mặt hồ phẳng lặng ngập ánh trăng
Đêm mới vỡ ra
Ảo ảnh những thú vui điên rồ
Đã từng đồng lõa”

Âm bản của bóng là đêm, âm bản của hình nhân là cõi mộng, âm bản của đời là bóng: tam đoạn luận này làm cho “con bóng” [hay “con người?”] thảng thốt kêu lên: “bản lai diện mục con bóng là giấc mộng ư? Hay bản lai diện mục của giấc mộng là con bóng?” “Trang Tử Bướm hay Bướm Trang Tử?” Thơ bỗng hóa thân Triết:

Âm Bản

Đêm dày đêm
Con bóng đi đâu
Hun hút chiêm bao
Đòi hình nhân thế mạng

Cõi mộng du
Mù mịt đường về
Hình nhân thất lạc

Thảng thốt giấc mộng
Con bóng khóc
Một đời âm bản

Trong bài thơ “Giấc mơ Larung Gar”, qua lăng kính “bóng tối ăn mòn ánh sáng”, nảy sinh một tâm trạng “nhớ”, hốt hoảng vỡ ra:

“Đêm nay. Mảnh thời gian xô lệch
Bóng tối ăn mòn ánh sáng
Thềm gạch hốt hoảng dấu chân
Đau lòng tiếng vỡ
Từng lóng gỗ xương khô thiêm thiếp
Nhớ sớm hôm tắm lời kinh kệ
Nhớ áo vàng bay”

“Như tôi vừa nghe. Giấc mơ nào thời trẻ
Đêm nay khóc cùng vệt mầu dở dang nơi phòng tối
Có tiếng gào
Ưng ức bầy tranh
Khóc nhớ…”
[Nhớ Xanh Trong Tranh Người]

Nhớ, là tập quán của tâm hồn. Quên, là chiêu thức của lý trí. Nhớ là từ bi, Quên là trí dũng. Qua sông quên thuyền, lên đường đừng nhìn lại. Nhưng Tình yêu thì mơ trọn đời, Người yêu thì nhớ trọn kiếp. Buồn thì hằng nhớ, Vui thì chóng quên. Thế giới nhị nguyên đối đãi, âm dương cần nhau, bi-trí hỗ tương nhau, ngày-đêm gắn bó nhau; bóng sáng bóng tối chẳng qua do “thời gian xô lệch” mà thành hiện tượng. Hiện tượng là “thái độ” (hay “động thái” theo kiểu thời đại), hiện tượng không là trạng thái, mà động rồi tĩnh, hiện rồi biến. Thế giới nhị nguyên bị gọi là thế giới vô thường, từ đó tâm thức trở trăn. Ảo và Mộng trở thành sầu miên viễn của tự ngã.

Nguyễn Thị Khánh Minh qua văn chương cho thấy tàng chữ nghĩa tâm hồn nàng thuần ròng chất liệu trong sáng, thiện lành, óng ả tươi đẹp, xanh thắm hy vọng, lung linh sức sống; dù diễn tả một nỗi buồn trầm trọng vẫn không bao giờ dìm buồn xuống “vũng lầy của chúng ta” như nhạc Lê Uyên-Phương, mà thả buồn bay lãng đãng. Tâm tính chữ nghĩa nàng không bao giờ đọc lên cảm thấy chán đời, thất vọng, bi quan; giống như một nàng tiên có bao giờ thốt lên lời cay nghiệt với ai.

“Hãy đến đây. Và hát cùng nhau
Chuông đêm rung. Và. Người về. Dẫn lối
Ô. Cuối trời vừa bật một vì sao”
[Và. Trở lại]

“Vào gác hoàng hôn xin một chén
Tím mây bay uống cạn mộng mơ chiều
Mai thức giấc thấy mình thơm một đóa

Vào đóa hoa xin lòng mật ngọt
Nói ra lời hiền hậu như hương
Bay theo chim biết sum vầy tiếng hót
…
Vào hơi thở xin thêm ánh sáng
Cõi mộng người bóng tối tủa như tên
Cứ niệm và đi. Cứ nghe và lắng”
[Nương náu]

Tập thơ Đêm không thơ mộng dịu dàng như “bóng bay, gió ơi” có lẽ chợt người thơ nhận ra Bóng đã Già. Cặp bóng sáng và bóng tối trở thành “bóng tươi” và “bóng héo”, trưng ra trong lăng kính vạn hoa phù trầm phù vân phù du phù dung, biến ảo trôi theo tư duy của người thơ, mà sao tôi thấy như những áng mây trôi buồn lang thang, như trong bài thơ Tượng Bóng:

“Bóng cũ theo người già năm tháng
Lòng ai bấc lụn xuống đêm thâu
Khuya bốc mộ chiêm bao còn ảm đạm

Tội con mắt mấy đời lệ hạt
Hai dòng đi kéo nụ đười ươi
Bóng ngửa mặt xót hình nhân dị dạng

Cơn nhớ bao lần đau lột xác
Vết già kham nữa vết thương xanh
Hình vỡ bóng một niềm đau đã khác”

Và hai câu thơ thật buồn:

“Thảy vào cùng tận đêm khuya
Những đa đoan những mộng mê một đời”
[Phía bên kia]

Đương nhiên có bài thơ chủ đề Đêm, rồi liền đó Đêm Tàn, cặp đôi Bóng Sáng/Bóng Tối, Sinh/Hoại, Nở/Tàn. Đêm nở ra:

“Phương Đông im như ai vừa sập cửa
Ngày oằn vai cõng tối. Nắng theo đi
Để lại một trời đêm chết đứng”

Và đêm phai tàn:

“Đêm vừa tắt hết nhớ quên
Phù sinh chiếc lá bên thềm rớt vai
Nhớ nhau. Kia nắng một vài
Tìm nhau. Tiếng hót ở ngoài bình minh”

Nỗi buồn, đôi khi trớ trêu nghịch lý nghịch pháp nghịch ngợm:

“Tôi nhóm lên một ngọn lửa
Gió thổi tắt đi

Tôi nhóm lên một ngọn lửa nữa
Gió lại thổi tắt đi

Khi tôi không còn hy vọng
Thì gió
Lại làm những que tàn kia bắt lửa…”
[Bắt Đầu]

Thi sĩ khép lại tiêu đề Bóng bằng bài thơ “Sau dấu chấm hết”, như tự sự về mệnh hệ những chất xúc tác: Bóng, Giấc mơ, Ảo ảnh, Ánh sáng, Đêm, Hy vọng, những thứ tôi gọi là âm sắc, âm bản của Hồn-Người:

“Dường như
Tôi viết bài thơ này trong bóng tối
Giấc mơ. Ảo ảnh sáng của người nhìn trong đêm
Hy vọng. Ảo ảnh nước của người đi trên đường nắng bỏng”

Nối những tư duy trăn trở nằm rời rạc, như ghép những mảnh hình vụn ăn khớp kết thành một bức tranh, bức tranh “mộng còn lang thang giấc mơ trong cuộc sống” âm sắc là gam màu của bóng sáng và bóng tối giao thoa chập chờn ảo ảnh. Cuối cùng của một hành trình vật chất hoàn mãn, nó trở thành phế tích, nó tan thành ảo ảnh, nó trở thành Không-tính, trở lại sóng Vô-âm, vô tướng vô bóng. Tàng ẩn trong Không chờ phát sinh Có. Đó là bản lai diện mục của Tự-thể. Đó là câu thần-chú rền sấm: “Sắc tức thị Không / Không tức thị Sắc”. Đó là mạn-đà-la Không chợt tức thì thành Sắc / Sắc lại tức thì thành Không. Đó là liên-khúc chủng-tử luân-hồi, là bốn mùa sinh-khí luân-vũ, sinh-lực âm-dương hợp giao…

Tâm thức là đối tác của nhị nguyên. Bóng đối tác với Hình. Thơ là ánh mắt ngắm nhìn vạn hữu diễn biến, trời đất đóng kịch, gió nắng pha màu, tuyết mưa pha âm; bằng ống kính vạn-hoa, con tim ngắm nhìn như thiền-quán. Thi sĩ Nguyễn Thị Khánh Minh thảng thốt kêu lên, “Mộng còn lang thang giấc Mơ trong cuộc sống”. Thiền sư Mãn Giác thảng thốt kêu lên: “Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận / Đình tiền tạc dạ nhất chi mai” [Cáo tật thị chúng, hai câu kết, Mãn Giác (1052-1096)]

“Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua. sân trước. một cành mai”
(Thích Thanh Từ, dịch)

Bukko Kokushi hay Mugaku Sogen (Vô Học Tổ Nguyên) (1226-1286) thì ngược lại, làm tôi thảng thốt khi đọc hai bài thơ thiền sư này:

Lâm Đao Kệ

Càn khôn vô địa trác cô cung
Hỷ đắc nhân không pháp diệc không
Trân trọng Đại Nguyên tam xích kiếm
Điện quang ảnh lý trảm xuân phong.
(Bukko Kokushi)

Vũ trụ không nơi đơm gậy chiếc
Vui thay nhân pháp thảy đều không
Nâng cao Đại Nguyên ba thước kiếm
Phóng tia điện chớp chém gió xuân.
(Đào Nguyên Minh dịch)

Xếp lại tập Đêm khi đêm tàn. Bắt chước, tôi thơ, đừng tưởng Bóng tàn, Hình tan mất / lìa Mơ, hình Mộng lượn trong tim. Bấy giờ trời đâm mây ngang. Tôi đâm mình vào mộng.

Bắn Với Cây Cung Gãy

Cung đã gãy; tên đã hết.
Trong phút giây khẩn yếu này
Buông hết mọi nghi ngờ.
Bắn không chút ngần ngại.
(Bukko Kokushi, Đào Nguyên Minh dịch)

Lê Giang Trần
(Little Saigon, ngày 15.9.2021.
Đọc tập thơ Đêm, Nguyễn Thị Khánh Minh)

oOo

Tập thơ Đêm của Nguyễn Thị Khánh Minh đã có bán trên BARNES & NOBLE
Ấn phí: US$20.00

Xin bấm vào đường dẫn sau:

https://www.barnesandnoble.com/w/dem-nguyen-thi-khanh-minh/1140209036?ean=9781668553664

Nguồn: https://tranthinguyetmai.wordpress.com/2021/11/23/tap-tho-dem-ntkm-am-sac-mong-con-lang-thang-giac-mo-trong-cuoc-song/#more-41127

Tập Thơ “Đêm” NTKM – Âm Sắc Mộng Còn Lang Thang Giấc Mơ Trong Cuộc Sống - Lê Giang Trần